In Westminster Abbey

Let me take this other glove off
As the vox humana swells,
And the beauteous fields of Eden
Bask beneath the Abbey bells.
Here, where England's statesmen lie,
Listen to a lady's cry.

Gracious Lord, oh bomb the Germans.
Spare their women for Thy Sake,
And if that is not too easy
We will pardon Thy Mistake.
But, gracious Lord, whate'er shall be,
Don't let anyone bomb me.

Keep our Empire undismembered
Guide our Forces by Thy Hand,
Gallant blacks from far Jamaica,
Honduras and Togoland;
Protect them Lord in all their fights,
And, even more, protect the whites.

Think of what our Nation stands for,
Books from Boots and country lanes,
Free speech, free passes, class distinction,
Democracy and proper drains.
Lord, put beneath Thy special care
One-eighty-nine Cadogan Square.

Although dear Lord I am a sinner,
I have done no major crime;
Now I'll come to Evening Service
Whensoever I have the time.
So, Lord, reserve for me a crown.
And do not let my shares go down.

I will labour for Thy Kingdom,
Help our lads to win the war,
Send white flowers to the cowards
Join the Women's Army Corps,
Then wash the Steps around Thy Throne
In the Eternal Safety Zone.

Now I feel a little better,
What a treat to hear Thy word,
Where the bones of leading statesmen,
Have so often been interr'd.
And now, dear Lord, I cannot wait
Because I have a luncheon date.

John Betjeman

Sisyphus III

Terug naar de bewegende kunst. Bruce Shapiro werd geïnspireerd door de Sisyphus-mythe en stelde zich een constructie voor waarbij een metalen kogel oneindig lang moest blijven doorgaan met z'n arbeid. Hij werd benaderd door het wetenschapscentrum Technorama in Zwitserland, die een zogeheten sand plotter wilden hebben voor hun wiskundetentoonstelling MatheMagie. Er werd een grote houten schijf gemaakt die op een computergestuurd kantelsysteem werd geplaatst. In het zand tekent de kogel met minuscule uitwijkingen tergend traag een complexe figuur - alleen maar om hem ongedaan te maken door er een volgende overheen te tekenen. Bijna een zandmandala (onderstaande afbeelding) dus, ware het niet dat je die dan weer ten behoeve van je eigen meditatie maakt en er een Tibetaans hoger wezen in kunt laten huizen.

Hier Sisyphus III in actie en hier meer informatie, ook over de rest van Shapiro's werk.

Blur Building

Voor de nationale expositie in Zwitserland, 2002, werd voor op Lac de Neuchâtel een paviljoen ontworpen dat non-stop in nevelen was gehuld. Architecten Diller & Scofidio ontwierpen een discusvormige constructie van zo'n 100 meter in diameter, waaronder zo'n 30.000 pompen geplaatst werden die een kunstmatige mistwolk rond het gebouw creëerden. Computers hielden rekening met het klimaat en regelden de mate waarin de mist gemaakt werd. Bezoekers konden er over een brug heen wandelen, in de mist verdwijnen, en zo op een binnenplaats uitkomen waar je het geruis van de pompen hoorde en voor de rest niets zag, afgezien van schimmen van de mensen om je heen. Het gebouw moest “formless, massless, colorless, weightless, odorless, scaleless, featureless, meaningless” worden. De Zwitserse pers beschreef het als “a crazy, idiosyncratic thing! How deliciously without purpose!”. De status van een brok leegte heeft het nu definitief bereikt: het is er niet meer.

Hier een mooie weergave van hoe het moet zijn geweest.

Clavier des Animaux

Pianodidactiek voor kinderen en volwassenen, die op het conservatorium gebruikt wordt:

* Bovenin zit de tijger.

* Onderaan zit de krokodil.

* Vingers dus in het midden, anders worden ze afgebeten.

* (En kun je dat Lisztloopje eindelijk eens goedkrijgen, want dat duurt potverdikkeme nou al weken)

Johan Daisne

Herman Thierry, die onder het pseudoniem Johan Daisne (D'Aisne, waar hij was geboren) schreef, werd een van de twee die altijd worden genoemd wanneer het over het magisch realisme in de Nederlandstalige literatuur gaat (de andere is Hubert Lampo). Dat magische lijkt niet in z'n verzen te zitten (hoe zou je dat ook moeten doen?): wat we lazen uit 'De Engelse groetenis' was in ieder geval maar zeer matig. 'De trein der traagheid' las ik eerder van hem, zijn debuut 'De trap van steen en wolken' staat nog op de plank, maar zijn 'De man die zijn haar kort liet knippen' behoort duidelijk tot de fraaiste teksten die ik tot nu toe las. Voorbeeld: 'De zon, de middag op aarde, zijn me vaak één rosse marteling geweest; ik liep radeloos, als een vreemdeling verdoold in een verre en vijandige streek, met een gesmoord woord van vermaledijding naar de koperen ploert, en ziek van gehunker naar een ander land, naar mijn zielseigen land, dat ik soms heb gedacht een avondplaneet te zijn.' Er kwam helaas ook een film van, waarvan de maker, als de samenvattingen die ik erover lees kloppen, niets begrepen lijkt te hebben van het prachtige, 190 pagina's tellende, relaas van een zenuwpatiënt die iets vreselijks zegt te hebben gedaan (en ook deze samenvatting doet tekort). Lees dat boek.

Arthur Rackham

Rackham (1867 - 1939) was een zeer productieve Engelse (boek-)illustrator wiens werk regelmatig tentoongesteld werd. Zijn baan als kantoorklerk gaf hij op en hij begon met serieuze afbeeldingen, maar gleed net als John Tenniel af naar de fantasieprenten. Zijn doorbraak kwam met zijn illustraties voor Washington Irvings boek 'Rip van Winkle', dat het verhaal beschrijft van een man die vlak voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog in slaap valt en pas twintig jaar later wakker wordt, een oorlog verder. Zijn duidelijke fantasiewerk kwam echter pas toen hij de verhalen van de Grimmbroeders illustreerde, samen met Peter Pan in Kensington Gardens en, eveneens net als Tenniel, Alice in Wonderland. Waar ik hem zelf dan weer van ken zijn zijn afbeeldingen voor Der Ring des Nibelungen: je ontkomt niet aan hem als je een geïllustreerd CD-boekje openslaat. Wulpse dames en lelijke dwergen - maar alles ingetogen, zoals het op z'n Victoriaans hoorde. Overigens lijkt ondanks zijn succes zijn leven niet heel spannend te zijn geweest: er was een kort tripje naar Australië, maar afgezien daarvan vind ik geen enkele biografiepagina van hem waar meer op staat dan wat hij gepubliceerd heeft.

Hier veel van zijn werk.

Der Erlkönig

Johann Wolfgang von Goethes beroemde ballade Der Erlkönig, waarin een vader door de nacht zijn kind meeneemt dat stervende is en dat achtervolgd wordt door een fabelwezen, was altijd al bedoeld om gezongen te worden en werd dan ook door vele toondichters op muziek gezet. Veruit de bekendste versie is die van Franz Schubert, wiens compositie een legendarische oorsprong wordt toegeschreven. Vrienden zouden Schuberts kamer zijn binnengekomen en moeten de componist hebben aangetroffen, terwijl hij met een duidelijke geestdrift op luide toon het gedicht stond voor te dragen. Na enkele keren heen en weer te zijn gelopen moet hij naar zijn werktafel zijn gegaan en het gedicht in 1 keer razendsnel op muziek hebben gezet, waarop men besloot naar de school (waar een piano was) te rennen en het stuk direct uit te voeren. Aldus geschiedde, en het stuk werd met overweldigend enthousiasme ontvangen.

De school was een uur lopen van Schuberts huis, Schubert was niet bepaald de beste pianist ter wereld en de zojuist door hem gecomponeerde pianobegeleiding was een van de allerzwaarste uit het genre, door de voortdurende herhaling van akkoorden in de rechterhand die bij wijze van spreken Franz Liszt nog zou doen blozen. Nogal een twijfelachtig verhaal dus, maar het past in de tijd: een jaar voor Erlkönig schreef Schubert zijn lied Gretchen am Spinnrade - dat vaak wordt gezien als het begin van de Romantiek in de muziekwereld.

Hier het lied, met ondertiteling.

Onder het zonnezeil

Onder het zonnezeil, verrukt door de wind,
Zit ik gelukkig.
’t Noodlot is nukkig,
Maar er blijft niets meer dat me aan ’t leven bindt.
De vrouwen, vroeger voor eeuwig bemind,
Liet ik gelukkig
Vroegtijdig achter zonder kind.
Ik heb genoeg aan de natuur,
Altijd grootmoedig,
En aan de stille of stormende oceaan,
Eindloos voorspoedig.
Een vluchtig avontuur
Houdt me even opgetogen:
Meeuw, door een golf bewogen,
Veilig bevleugeld, toebehorend aan
’t Onmeetlijk, onuitputtelijk azuur.

Jan Jacob Slauerhoff

Herman van Veen

Eindelijk zagen we hem, vanavond. Herman van Veen was in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. De enige in dit land die 'dt' kan uitspreken. Van tevoren verward: wat deed deze man nou eigenlijk? We kenden zijn liedjes, wisten van zijn sketches - maar wat voor een programma's maakt hij?

En nu weet ik het nog steeds niet. Hij deed van alles en kwam overal mee weg. Ieder ander zou weggelachen zijn wanneer hij Dikkertje Dap zou gaan zingen. Schunnige moppen tappen is ouderwets - niet bij hem. Er was zo veel moois: een pauk met rijst erop, een contrabas met een deurtje vanachter, een Ave Maria van Gounod op falsetto-jongensstem, tamboerijnhoeden, eenzame ballonnen die omhoog en omlaag zweven, volstrekt overtuigend panfluitloos panfluitspel op de vingers, vliegende hoge hoeden die pingpongballetjes rondslingeren en eindeloos veel glitterstrooisel. En de verhalen over geloof en over ouder worden. Maar vooral: die heel mooie liedjes van hemzelf en van anderen, begeleid door piano, viool en gitaar. Omdat híj het was die het allemaal leidde werkte het. Onnavolgbaar.

Jagger en Escher

In 1969 schreef Mick Jagger een brief aan M.C. Escher met het verzoek een afbeelding van hem te mogen gebruiken op zijn nieuwe album. Die brief begon als volgt:

Dear Maurits,

For quite a time now I have had in my possession your book [Graphic Works of...] and it never ceases to amaze me each time I study it! In fact I think your work is quite incredible and it would make me very happy for a lot more people to see and know and understand exactly what you are doing. In March or April this year, we have scheduled our next LP record release, and I am most eager to reproduce one of your works on the cover-sleeve. Would you please consider either designing a "picture" for it, or have you any unpublished works which you might think suitable...

Escher antwoordde binnen een paar weken met het volgende, gericht aan de agent van Jagger:

Dear Sir,

Some days ago I received a letter from Mr. Jagger asking me to design a picture or to place at his disposal unpublished work to reproduce on the cover-sleeve for an LP record.

My answer to both questions must be no, as I want to devote all my time and attentions to the many commitments made; I cannot possibly accept any further assignments or spend any time on publicity.

By the way, please tell Mr. Jagger that I am not Maurits to him, but

Very sincerely,
M.C. Escher

Wat de wereld hem vertelde

Gisteravond zaten we in de Harmonie in Leeuwarden, waar het Noord Nederlands Orkest de Derde Symfonie van Mahler ten gehore bracht en dat eigenlijk heel erg mooi deed. In de 110 (!) minuten dat de uitvoering duurde geen moment van verveling.

Het moet de langste symfonie ooit door iemand geschreven zijn, binnen de grenzen van wat nog een symfonie genoemd kan worden. En dan is het ook nog zo dat-ie eigenlijk nóg langer had moeten zijn: Mahler amputeerde het oorspronkelijk laatste deel en maakte dat het slotdeel van zijn Vierde (allerkortste) Symfonie. De delen die overbleven hebben titels als 'Wat de dieren in het bos me vertellen' (met een koekoek en een nachtegaal), 'Wat de bloemen in de weide me vertellen', etc. Er is ook een rol voor een altsolo die een tekst van (het zal ook weer eens niet) Friedrich Nietzsche heeft. Als het meest geslaagde deel wordt vaak het uiteindelijk afsluitende 'Wat de liefde me vertelt' gezien, dat ook wat ons betreft tot de mooiste muziek behoort die Mahler ooit schreef.

En uiteraard, hoe kan het ook anders, moest dit met héél véél mensen uitgevoerd worden: een reusachtig orkest, een alt, een vrouwenkoor en een jongenskoor (dat trouwens niets anders zingt dan 'Bim, Bam', waar ze ruim een uur op mogen wachten en wat maar vijf minuten duurt). Pas nu vraag ik me af: zaten er niet meer mensen op het podium dan in de (vooraan toch vrij lege) zaal?

Reizend Zand

Ik moet dit nog steeds een keer gaan opzoeken. Even een keer uitstappen op station Apeldoorn en een volgende trein nemen.

Giny Vos maakte daar vorig jaar een installatie 'Reizend Zand', bestaande uit een wand van LED-lichtjes die een woestijnachtig landschap opbouwen. Ze worden gestuurd door een computer die er voor zorgt dat er af en toe een briesje in het zand ontstaat. Zandkorreltjes waaien op, het patroon verandert en het beeld lijkt nooit hetzelfde.

Veel licht in het werk van Vos, die voor iedereen toegankelijke kunst maakt, vaak in het openbaar. Voor het hoofdkantoor van Shell maakte ze een metershoge kluisdeur die af en toe met een klik opengaat en een helle spleet licht vrijlaat ('Zonneschat') en van het Kunstenlab in Deventer maakte ze een onheilspellende ruimte waarin naast het getril van de lampen een kloppend geluid hoorbaar is en een zwarte schaduw over de vaag verlichte vloer beweegt ('Zwartlicht').

Hier haar webpagina.

Les Six (slot)

Nog een laatste stukje en dan houden we er voorlopig maar weer eens over op. Voor de laatste keer: dit waren ze. Poulenc (de bekendste), Auric (de soundtrackschrijver), Tailleferre (de vrouw), Honegger (de progressieve Zwitser), Milhaud (degene met de samba's) en Durey (de totaal onbekende leider). Alles onder supervisie van Jean Cocteau en, wie nog niet genoemd was, Erik Satie, die als inspirator werd gezien. Ze bestonden slechts een jaar of 2 en het was eigenlijk niets meer dan een bij elkaar geraapt groepje, met willekeurig gekozen personen. De samenstelling had een totaal andere kunnen zijn.

En zo belangrijk als groep waren ze dus ook helemaal niet. Dat blijkt alleen al uit het feit dat je vrijwel nergens een foto of schilderij vindt waar ze allemaal op staan. Op bovenstaand schilderij zien we (linksonder beginnend en met de klok mee), Tailleferre, Milhaud, Honegger, pianist Jean Wiéner die Louis Durey vervangt (die was immers boos weggegaan), Poulenc, Cocteau en Auric. Pontificaal in het midden staat bevriende pianiste Marcelle Meyer, over wie ik nog geen woord geschreven heb en dat ook niet hier zal doen. Op onderstaande foto van links naar rechts: Milhaud, een Hitchcock-achtige profielschets van Auric, Honegger, Tailleferre, Poulenc, Durey en aan de piano Cocteau. Op de foto daaronder lijken we ze, oud en gemiddeld genomen maar een klein beetje bekender, eindelijk allemaal te kunnen vinden in een klaarblijkelijke poging de groepsfoto te herhalen (als het al niet opnieuw Jean Wiéner was die daar rechts Durey stond te vervangen: handig, twee keer zo'n kleine man met een brilletje). Dat ze zonder echt veel te hebben betekend toch voor zo'n herhalende foto kiezen geeft eigenlijk al prachtig aan wat de groep bond: helemaal niet dat esthetisch doel dat ze zo nodig moesten bereiken - het was de affectie voor elkaar.

Louis Durey (1888 - 1979)

En dan de laatste van de zes. Voor een tijdje een aanvoerder voor de groep, maar uiteindelijk degene die de andere vijf in de steek liet en z'n eigen weg ging. Nu: volledig onbekend.

Louis Durey, dat was z'n naam. Hij legde contact met Darius Milhaud voor de compositie van een pianowerk en dat leidde uiteindelijk tot een groepering van componisten die Les Six ging heten. Toen Jean Cocteau, over wie ik het eerder had bij Georges Auric, aan laatstgenoemde vroeg om muziek bij zijn toneelstuk Les Mariés de la Tour Eiffel te maken en de musicus dat niet op tijd af kreeg, wilde Cocteau er een gezamenlijke productie van maken waarbij alle zes leden hun bijdrage zouden leveren. Dat deed iedereen - behalve Durey, tot irritatie van de schrijver. Durey brak met Cocteau, liet de groep in de steek en profileerde zich als linkse activist: hij werd lid van de Communistische Partij, sloot zich aan bij het verzet in de Tweede Wereldoorlog en schreef liederen op communistische, anti-fascistische teksten.

Dat bleef zo zijn leven lang voortduren: ook tijdens de jaren '60 schreef hij werken op tekst van Hồ Chí Minh. Hij zou zo in de categorie Net Niet Bekende Mensen kunnen - ware het niet dat hij ook in zijn eigen tijd nauwelijks baanbrekend werk schreef: hij produceerde werkelijk niets van belang. Dat zelfs YouTube niets anders op weet te leveren dan een paar zeer saaie liederen mag misschien niet de doorslag geven - maar typisch mag het toch wel genoemd worden. De andere vijf stonden er immers ook gewoon netjes bij.

Vier manieren om op iemand te wachten

1 Zittend. Denkend aan liggen. Je handen
strijken rimpels in het tafellaken glad
rond een gerecht dat moeilijk en te veel
voor twee en niet als op het plaatje is,
maar ruikt, het ruikt de ramen uit, het
doet zijn best niet in te zakken, zoals
een ingehouden buik niet bol te zijn -
ook andersom is vergelijken.

2 Lopend. Bijvoorbeeld naar de ramen
en terug en toch weer naar de ramen,
omdat geluid zich buigt naar wat je
horen wilt, maar het niet is. Er danst
een stoet voorbij, verklede mensen die
iets onverstaanbaars juichen, van elkaar
goed weten hoe ze heten en te kijken
dansen dat je kijken moet.

3 Staand. Bij een ingang, uitgang waar je zei
dat, maar er zijn er drie, je weet niet meer
of die of deze. Van blijven staan komt
niemand tegen, maar met bewegen
wordt haast bereikt wat net verdween.
Zeker nog niet gezegd wie blijft en wie
beweegt en wie dan wie wanneer
en van hoe ver weer ziet.

4 Niet

Joke van Leeuwen

Roman Signer

Ook van deze tip werd ik weer heel blij. Roman Signer, Zwitsers kunstenaar. Het meest bekend om zijn Aktionen: actiestandbeelden waarbij de elementen aarde, water, lucht en vuur in elkaar overgaan op de meest vreemde en stiekem heel grappige manieren. Je ziet z'n pretoogjes.

Experimenten, dat zijn het eigenlijk. Alsof het wetenschap is. Hij speelt als een kind. Voorwerpen, inclusief de camera zelf, vliegen door de lucht, dingen ontploffen. Een geweer wordt op de ene monitor recht in de kijker afgeschoten en een ballon op een tegenoverliggende monitor knapt kapot. De kajak waar hij in zit en die over het fietspad schuurt omdat hij aan een motor vast zit om de rennende koeien in de berm bij te houden gaat volledig kapot. Nou goed, dat idee. Recent voorbeeld: Unfall als Skulptur, waarbij een vrachtkar beladen met vaten gevuld met water van een 11 meter hoge skischans wordt gelanceerd en aan het einde ervan in een daverend geraas volledig omklapt. Hier, kijk, kijk dan!

En hier en hier nog veel meer!

En Peter Liechti maakte er ook nog eens een heel mooie documentaire over.

This is XX

In het New Museum in New York is dit jaar een installatie te zien die in 2006 voor het eerst getoond is en China en Europa reeds heeft aangedaan. Het gaat om het project 'This Is XX', van de Chinees Chu Yun.

Het museum is voor dit werk nog steeds op zoek naar vrouwelijke deelnemers tussen de 18 en 40 jaar oud. Bij deelname krijgen ze (na een positief doktersadvies) een slaappil, wordt hen gevraagd om plaats te nemen in een bed op een voetstuk, dat in het museum staat, en is het de bedoeling dat ze zo lang mogelijk slapen: ieder slapend uur verdienen ze 10 dollar. Elke dag doet er iemand anders mee en wisselt de naam van het project met de naam van de deelneemster: zo wordt het This is Emma, This is Phoebe, etc.

En in de tussentijd vormen ze een menselijke sculptuur waar alle bezoekers naar kunnen kijken en naar hartelust foto's van kunnen maken.

Draaiorgelboek

In de binnenstad zit een zaakje waar de boeken die draaiorgels nodig hebben worden gemaakt. Iemand die dat doet blijkt een draaiorgelboekkapper te heten. Na er voor de zoveelste keer 's avonds te zijn langsgelopen besloot ik de eigenaar maar eens te mailen. Als ik de mogelijkheid heb om een draaiorgel alles te kunnen laten spelen wat ik wil, dan wilde ik wel eens weten wat dat kost. Weg met verkrachtingen van Frank Sinatra en al die tulpen uit Amsterdam: dramatische muziek zal er klinken. Bruckner of Prokofiev. Of iets moderns, atonaals.

Hij stuurde heel vriendelijk terug: '(...) Niet ieder (klassiek) stuk kan voor elk draaiorgel gemaakt worden. De meeste draaiorgels, zeker de kleinere types, zijn namelijk niet chromatisch. De prijs wordt per meter berekend. Ook hierin zijn weer prijsverschillen. Hoe groter de bezetting van het orgel, hoe breder de boeken, hoe hoger de meterprijs. De meterprijs loopt van 7 euro per meter tot 25 euro per meter. De snelheid waarmee de boeken door het orgel lopen is ongeveer 3.60 meter per minuut. (...)'.

Hm. Acht minuten spookmuziek Danse Macabre van Saint-Saëns. Keer 3.60, keer waarschijnlijk 25 euro, want zo groot is de bezetting wel. Dat is 720 euro. Beetje duur. Nog eens even goed nadenken over een kort, eenvoudig, maar toch bepaald niet alledaags draaiorgelnummer. En dan een opname maken en een mannetje ervoor met zo'n centenbakje. Dat op het conservatorium heeft gestudeerd, want een makkelijk bij te houden ritme hoeft het niet per se te zijn.

Stripgeluiden

Een kunst apart: bedenk het juiste woord om een geluid in een strip mee uit te drukken. Vorm en kleur van het geluidswoord (is er een goede term voor?) bepalen al voor een groot deel de lading, maar wat voor woord kies je?

Geluiden van dieren zijn al met de taal verschillend (NL: 'kukeleku', FR: 'cocorico', EN: 'cock-a-doodle-doo', IT: 'chichirichi'), maar de diversiteit van geluidswoorden bestaat zelfs binnen een gegeven taal: de een schrijft wanneer iemand een klap krijgt altijd 'PAF!', anderen gebruiken steevast 'BENG!', 'POK!' of 'KNOTS!'. Nog exotischer gebruiken bestaande woorden of zelfs namen: in een strip over Beethoven las ik 'BACH, BACH!' bij het geklop op een deur, 'BRAHMS!' wanneer er iemand op de grond valt en zelfs 'SCARLATTI!' wanneer de piano van de derde verdieping valt. Die vielen me vroeger niet op, maar ze werkten.

Hoe vertaal je ze? Frankrijk is bijvoorbeeld een veel belangrijkere bron van strips dan Nederland. Bovenstaand plaatje van een ontploffend piratenschip komt uit 'Asterix op Corsica' - het geluid lijkt meevertaald te zijn. Ik vraag me af wat daar stond in de Franse versie - 'Vladababoumm'? Wie heeft hem?

Glenn Gould in Den Haag

Vanavond opnieuw Stefan de Walle opgezocht in Den Haag, dit keer in het gebouw van het Nationale Toneel en in de rol van de beroemde Canadese pianist Glenn Gould. Een stuk dat wegens succes dit jaar herhaald wordt - terecht, wat mij betreft. Ontroerend spel van De Walle die bijna het hele stuk in zijn eentje doet.

Alle merkwaardigheden van het muzikale genie werden aan de dag gebracht: hij gaf nooit een hand, keek zijn gesprekspartners nooit recht in de ogen, leek wel honderd verschillende pillen te slikken (mooie opsomming tijdens het stuk), droeg onder alle omstandigheden warme kleren maar had als het even kon nooit zijn schoenen aan, voerde bijna al zijn concerten uit op steeds dezelfde, veel te lage, afgeragde stoel (bestaat nog steeds als museumstuk) en had een bloedhekel aan applaus - wat geïllustreerd werd door een oorverdovende geluidsmuur met wegkruipen van Gould onder de piano. Het geheel was rijkelijk voorzien van historische geluidsfragmenten over de pianist, met als introductie een woordje van Leonard Bernstein tot zijn publiek, over de solist die ze zouden gaan horen.

Het leek werkelijk een technisch hoogstandje: als het al zo is dat De Walle alles zelf op de vleugel speelde (en het was, moet ik zeggen, bijzonder moeilijk in te schatten of dat nou het geval was of niet) leek een en ander nog steeds bijzonder lastig te timen met platenspelers en (real-time?) opnames op bandrecorders. Bijzonder fraai resultaat in ieder geval - met name bij het einde, waarbij de bandrecorder direct na een opname van Bachs Goldbergvariaties-air losschiet en droog rondjes blijft draaien.

Tsja, ik heb altijd nogal een hekel gehad aan dat meeneurieën van Gould boven zijn spel, op bijna alle opnames die van hem gemaakt zijn (een gewoonte die hij van zijn moeder zou hebben meegekregen en hij nooit meer zou hebben afgeleerd). Maar misschien valt het in het niet als je er vertrouwd mee raakt. Zijn Goldbergvariaties moet ik binnenkort in ieder geval eindelijk maar eens zien te regelen.

Terloopse zinnen

We liepen door Leiden en zagen dit.

'Ik vind het altijd zo heerlijk als dingen niet doorgaan' op de muur. Dit was niet zo'n muurgedicht als dat van gisteren, zoals er meer van te vinden zijn in de binnenstad: het hoort bij het kunstproject 'Terloopse Zinnen' van Simone de Jong. Gedurende een jaar verzamelde ze zinnen die ze toevallig opving en die veelzeggend lijken te zijn over de mensen die ze uitspraken. Er komen er nog steeds bij, maar je kunt ze nu ook in zink uitgezaagd bestellen en ze aan de muur hangen, met wat ruimte tussen muur en tekst. Voorbeelden zijn onder andere 'Ik voel mij veilig met mijn hond onder de dekens', 'Strijken heeft mij vaak geluk gebracht' en 'Mijn tennisleraar is heel tevreden'.

Genoeg mensen lijken dit soort uitspraken te missen. Genoeg lijken ze met die vreemde angst voor het alledaagse rare weg te fronsen of op zijn best weg te lachen. Het mooie zien ze niet, of willen ze niet zien. Wat is dat toch?

À une passante

Aan een passante

De straat omgaf mij met haar daverend kabaal en
Lang, slank, in diepe rouw ging mij een vrouw voorbij,
Verheven in haar smart; met fraaie hand liet zij
De zoom van haar gewaad opzweven en weer dalen,

Op snelle benen en met statueske grootheid.
En uit haar ogen, loden lucht waar storm ontspringt,
Dronk ik verkrampt, bevangen als een zonderling,
Zoetheid die fascineert, genot dat tot de dood leidt.

Een bliksemflits... en toen de nacht! ­ Vluchtige schone
Wier blik mij één moment met levenskracht beloonde,
Zal ik je in het eeuwig leven pas weer zien?

Elders, ver weg van hier! Te laat! Of nooit misschien!
Ik weet niet waar jij vlucht, jij niet waar ik zal gaan,
Vrouw die ik had bemind, vrouw die dat niet hebt verstaan!

Charles Baudelaire
uit: Les Fleurs du Mal
Vertaling: Peter Verstegen

Alexander Siloti

Weer eens zo'n persoon dat tegenwoordig veel bekender zou moeten zijn dan hij daadwerkelijk is, enkel omdat hij er nét niet in is geslaagd om door te breken naar de onsterfelijkheid. En opnieuw is het een pianist: Alexander Siloti (1863-1945) was in zijn tijd een levende legende wiens naam met een zekere eerbiedigheid werd uitgesproken. Hij had zulke grote handen dat hij in staat was vloeiend een dubbele octaaftriller met 1 hand uit te voeren. Dat lukt je niet; begin er niet aan. Hij was een begenadigd begeleider en een beroemd dirigent: hij toerde samen met Tchaikovsky rond om diens Eerste en Tweede Pianoconcert uit te voeren, waarbij om de beurt de een dirigeerde en de ander achter het klavier zat. Hetzelfde deed hij met Rachmaninoff, van wie hij overigens een volle neef was (met een leeftijdsverschil van 10 jaar) en die hij eerder gedoceerd had aan het conservatorium van Moskou (aardig om te weten is ook dat Siloti dirigent was tijdens de wereldpremière van het Tweede Pianoconcert, waarbij Rachmaninoff soleerde). Het was echter aan het conservatorium van St. Petersburg dat hij een ongekend vruchtbare periode in de geschiedenis van de muziek invulde, met behulp van de Siloti-concerten. Hij had een feilloos inzicht in wie en wat er muzikaal toe deed en tijdens de 14 jaar dat de concertreeks liep regelde hij de wereldpremière van werken van Stravinsky, Debussy, Enescu, Rachmaninoff, Scriabin, Prokofiev, Rimski-Korsakoff, Elgar, Sibelius, Schönberg en nog heel veel anderen.

En toch brak hij niet door - want toen hij naar Amerika vertrok dirigeerde hij niet meer en kon hij slecht naam maken. Hij maakte geen enkele opname, schreef bijna geen eigen composities, er zijn geen filmbeelden van hem en het enige dat we nu van hem hebben zijn zijn overigens briljante transcripties. Die kunst wint de laatste jaren weer wat aan populariteit - wellicht dat de naam Siloti weer met wat minder vraagtekens ontvangen kan gaan worden. Over een jaar of vijf of zo. Hier een voorbeeld van zijn bekendste omzetting van een Bachprelude.

(Onderste foto: Arnold Schönberg in Siloti's bontjas. Wat doet Arnold Schönberg in Siloti's bontjas. Wat doet hij daarin, vraag ik je.)

Le Conseguenze dell'Amore

Knap is dat toch, als films je iedere keer weer weten te ontroeren. Een paar jaar terug zag ik deze en hij boeit me telkens weer opnieuw.

'Le Conseguenze dell'Amore' verscheen in 2004 van de hand van Paolo Sorrentino en werd genomineerd voor de Palme d'Or in Cannes. Prachtig stijlvolle shots vertellen het verhaal van Titta Di Girolamo (gespeeld door Toni Servillo), die zijn dagen in een hotel doorbrengt en omkomt van de verveling. Hij doet zich voor als belastingconsulent, maar de waarheid is anders. Vervelend anders. Want zijn vrouw en kinderen willen niets van hem weten, zijn 20 jaar jongere halfbroer zoekt hem nog wel eens af en toe op maar die is dan zelf weer onuitstaanbaar, en voor de rest wisselt hij geen woord met wie dan ook. Zijn geheim en de reden van zijn zwijgen worden duidelijk wanneer hij besluit zijn leven te veranderen en toe te geven aan de gevolgen van liefde.

Wat voor film is dit toch? Geen thriller, ook niet echt een misdaadfilm, het draait om een romance maar het zo te omschrijven zou onzin zijn, wat dan? Zorg dat je hem eens te zien krijgt. En lees, alsjeblieft, geen flapteksten en kijk geen trailers.

Mysterium

Het was in het begin van de 20e eeuw dat de Russische componist Alexander Scriabin Helena Blavatsky ontmoette, de leidende figuur tijdens de heropleving van de theosofie in deze tijd. Deze vage theorie moet Blavatsky zulke rare ideeën hebben gegeven dat ze bijvoorbeeld claimde enkel met haar wil een groep sterke mannen ervan te kunnen weerhouden een tafel op te tillen. Nadat 'aangetoond' werd dat dit allemaal onzin was was Scriabin hoe dan ook nog steeds zo zeer beïnvloed door haar woorden en, vanuit een andere hoek, ook door die van Nietzsche, dat hij er buitengewoon vreemde ideeën op na ging houden. Zo moet hij in zijn filosofische dagboeken hebben genoteerd: 'Ik ben God' en heeft hij willen aantonen dat hij superieur aan Christus was door over het meer van Genève te proberen te wandelen.

Het resulteerde in het ronduit megalomane. Hij kreeg een beurs van vijf jaar om het werk 'Mysterium' te schrijven, dat het meest indrukwekkende en belangrijkste Gesamtkunstwerk ooit moest gaan worden. Hij zag een nieuwe, betere wereld voor zich en de huidige moest ten onder gaan. En daar ging híj maar eens voor zorgen.

De ideeën over het werk werden groter en onuitvoerbaarder. Het moest een zeven dagen durend werk, of eigenlijk een viering, worden, waarbij iedereen ter wereld aanwezig moest zijn. Het moest uitgevoerd worden in de Himalaya in een door hem ontworpen tempel. Klokken moesten onder de wolken hangen (oplossing: zeppelins) en elke dag moest de wereldbevolking daardoor gewekt worden. En ze zouden alles ervaren: alle zintuigen moesten tot in het uiterste esthetische worden geprikkeld. Er was muziek, er was heerlijk eten, er was poëzie, toneel, ballet, er waren heerlijke parfums en wierook, er was opschietend vuur en er was het lichtorgel dat hij voor 'Prometheus' had ontwikkeld om de tempel in een kleur licht te laten baden. En dat allemaal tegelijkertijd. Aan het einde zag Scriabin voor zich dat hij in extase zou sterven en dat de wereld daadwerkelijk in een betere zou overgaan.

Het kwam niet verder dan een voorbereidende akte die niet eens volledig af was. De zelfverklaarde almachtige-god-componist kwam te overlijden door een puistje op zijn lip dat bloedvergiftiging opleverde.

Hier is een compleet gemaakte uitvoering van dit voorbereidend werk - die in muzikale taal niet eens heel veel lijkt te verschillen van 'Prometheus'.

Wordles

Een wordle is een grafische weergave van het aantal keren dat een bepaald woord voorkomt in een gegeven tekst. Hoe vaker het woord voorkomt, hoe groter het uiteindelijk zal verschijnen in de woordenbrij die uit de tekst wordt geproduceerd. Vandaag belandde ik op een site waar je wordles met een aantal fraaie opmaken zelf kunt maken. Dus daar probeerde ik maar eens de volledige tekst van Moby Dick op uit.

Nou, het lijkt vrij duidelijk welk woord er in dat boek belangrijk wordt gevonden! En dat mag ook niet verbazen, lijkt me. Maar dat in dit geval ook de vorm van de wordle een poging lijkt om het belangrijkste woord uit te beelden, dat mag dan toch wel weer een mooi toeval heten.

Maak hier nog veel meer wordles.