Russian Ark

Niet eerder was ik een volledige dag in een museum, maar bij de Hermitage vormde dat geen probleem: het Winterpaleis in St. Petersburg huisvest een deel van de grootste kunstverzamelingen ter wereld en is zowel aan de buiten- als aan de binnenkant een lust voor het oog. Bijzonder voelde het dat het leek alsof we recht in een van mijn favoriete films terecht waren gekomen: Russian Ark, van Alexander Sokurov.

In deze film dwaalt (zweeft?) een naamloze en overleden ik-figuur samen met een Franse markies door zaal na zaal van het museum, waarbij ze historische figuren uit de Russische geschiedenis tegenkomen en kritiek leveren op de (niet zelden geïmporteerde en Russisch gemaakte) kunst. De metafoor die gebruikt wordt is die van cultuur als een ark waarin mensen eeuwig moeten leven en eeuwig in varen.

Het aspect van de film dat echter altijd als eerste wordt genoemd is het feit dat er geen cuts zijn: de film bestaat uit 1 doorlopend shot. Sokurov kreeg het geregeld dat de Hermitage 1 dag volledig tot zijn beschikking stond om met een camera in 1 continue beweging door het (volledig omgebouwde en met acteurs bezette) gebouw te lopen. Drie keer moest er gestopt worden; daarna was er nog maar accu-capaciteit voor 1 keer proberen. De koortsachtige manier van filmmaken zorgde voor een interessante Making Of. Beide films: warm aanbevolen.

(Overigens ook even geprobeerd de wandeling exact na te lopen zoals dat in de film gebeurt. Enigszins gelukt, maar we misten toch grote stukken. Het was dan met name ook lastig, kom ik nu achter, doordat bij het maken van de film decorstukken achter de camera om snel verwisseld werden en de oriëntatie moeilijk te vatten is.)

Grote Beuk

Hij is het zwijgen rechtop de hemel in;
de wind, de hitte en regen hieuwen zijn stam
en takken, zijn wortels als houten fonteinen
wellend uit de bronnen. Alle seizoenen

krijgen kwartier, hij is het opgetaste
korte en lange jaar, in de zomer fluistert
nog de witte sneeuwjacht in zijn blad en bronzen
herfst omarmt stormend zijn schors in de meimaand.

Toen de bleke, felle bliksems kwamen die hun
harpoenen plantten in jouw hart en vier takken
woedend versplinterden, sapstromen dempten

die opstijgen wilden na de winter, wachtte,
grote beuk, achter je de kuil (doodkalm kraken
slaapt in het veld) slechts voor jou daar gegraven.

H.H. ter Balkt

Rimski-Korsakovs appartement

In St. Petersburg was ik op een plek die bijzonder voor me was: de flat waar de componist Nikolaj Rimski-Korsakov de laatste jaren van zijn leven woonde. Ik werd door een oud Russisch vrouwtje aan de arm meegevoerd naar zijn werk- en woonkamer en een ruimte met een aantal foto's, onder andere van het schip waarop hij in het begin van zijn leven meevoer (Rimski-Korsakov begon als marinier). Met zijn werk ben ik slecht bekend en ik kan het matig waarderen: de Vlucht van de Hommel, Sheherazade en dan houdt het wel zo'n beetje op. Zijn appartement voelde echter onverwacht intiem met de mensen die ik wel degelijk hoog heb staan: in de woonkamer ontving hij alle andere grote namen uit de Russische muziek (waaronder Prokofiev en Rachmaninoff) en speelden ze op de vleugel die er nog steeds staat. Het was ook de plek waar de andere vier leden van De Vijf moeten hebben aangebeld: de groep Russische componisten die niets moesten hebben van academisch onderwijs om muziek door te leren schrijven (met name als dat onder supervisie ging van wie in hun ogen maar een halve Rus was: Anton Rubinstein) en hun manier van componeren baseerde op volksliederen. Rimski-Korsakov werd een van de opvallender leden van dit, zoals ze het zelf noemden, Machtige Hoopje van componisten: met relatief weinig opleiding werd hij aangenomen als professor bij het conservatorium van St. Petersburg (van die Hoopje-filosofie kwam dus eigenlijk ook maar de helft terug) en boekte hij grote successen als leraar, orkestrator en componist van opera's.

Maus

Laatst kwam ik eindelijk toe aan het lezen van Maus: A Survivor's Tale van de Amerikaan Art Spiegelman. Een graphic novel / strip over de holocaust, getekend met de metafoor van Joden als muizen, Duitsers als katten, Amerikanen als honden. Spiegelman kreeg er een Pulitzer Prize Special Award voor in 1992.

Twee verhaallijnen: de ene over de moeizame relatie die Spiegelman met zijn vader heeft en in welke hij diens oorlogsmemoires optekent, de andere zijn die memoires zelf - via het ghetto naar Auschwitz, naar de bevrijding, steeds opnieuw zien te overleven. Een opvallend stukje is wanneer helemaal buiten de strip getreden wordt en Spiegelman zichzelf als mens met een muizenmasker tekent. Daarin wordt duidelijk hoe hij zich depressief is gaan voelen na de zelfmoord van zijn moeder en het succes van het eerste deel (Maus kwam uit in de delen My Father Bleeds History en And Here My Troubles Began). Die kennis plus de originele verbeelding van het verhaal geven het geheel wel degelijk iets interessants: met al het nodige respect en zoals Spiegelman zelf ook aangeeft zou Maus zonder dat eigenlijk prima betiteld kunnen worden als het zoveelste holocaustverhaal.

Het Paleis der Sovjets

Je lijkt geen fatsoenlijke stad in Rusland te hebben als je niet een heel erg groot Leninbeeld hebt staan. Rij vanaf het vliegveld de stad binnen en onmogelijk te missen staat dat van St. Petersburg - omringd door vreselijk veel fonteinen, voor het Huis van Sovjets. Bij het zoeken naar informatie over dat laatste gebouw stuitte ik op een interessante variant: niet een Huis, maar een Paleis.

De bedoeling was een monument ter ere van Lenin te maken dat tevens zou dienen als congresgebouw. Op de plek waar een kathedraal zou gaan sneuvelen moest een indrukwekkend gebouw komen dat opzien zou baren, met name bij het buitenlandse proletariaat dat nog wel een duwtje in de rug mocht krijgen. Hiertoe werd een ontwerpwedstrijd uitgeschreven in 1931. De uitslag: geen winnaars. Besloten werd vervolgens de competitie internationaal te maken en hierdoor kreeg het project erg veel aandacht van de pers. Vooraanstaande architecten als Le Corbusier en Walter 'Bauhaus' Gropius deden mee. Uit de tweede ronde kwamen 3 beste ontwerpen, waarna de jury, of nou ja, eigenlijk gewoon Stalin, het ontwerp van de jonge architect Boris Iofan uitriep als het beste. Maar: het gebouw moest dan nog wel zo veranderen dat het zo hoog als, of beter, hoger dan de Eiffeltoren werd. En dan niet bang worden, maar nog steeds een heel erg groot beeld van Lenin er pal bovenop. Totale hoogte: 416 meter, op dat moment het hoogste van de wereld. Aan de bouw werd begonnen, maar de Tweede Wereldoorlog moest zoals altijd weer interfereren: na de constructie van de fundering en het stalen frame werd de boel weer afgebroken. Er kwam daarna nog een aantal ontwerpen, maar ze begonnen er niet meer aan. De fundering moest nu maar niet meer 's werelds hoogste gebouw gaan ondersteunen, maar 's werelds grootste verwarmde openluchtzwembad. In 1994 werd ook dit onzalige plan ingetrokken en werd de kerk die voor het Sovjetpaleis was gesloopt opnieuw opgebouwd.

Hukkle

Voor mijn verjaardag kreeg ik deze Hongaarse film, die het regisseursdebuut vormde van de maker György Pálfi. Ik had hem al meerdere keren gezien: dit is zo'n film die zich daarvoor leent. De kracht zit hem er onder andere in dat het verhaal geen dialogen kent - dat je daardoor de rest van de geluiden beter in de gaten gaat houden en dat wat getoond wordt ook nog eens oogverblindend mooi op film gezet is maakt het iedere keer weer een bijzondere ervaring.

In een boerendorpje kabbelt het leven langzaam voort en kijken we naar de kat, de varkens, de mol en de ooievaar (mooiste stuk uit de film is waarin we daarop meevliegen) terwijl we tevens de bezigheden van de inwoners volgen. Een oud boertje houdt alles in de gaten en zit voor zijn huisje de hele tijd te hikken, waarvan de titel een onomatopee is (Het woord 'hoeklèh' bestaat ook niet in het Hongaars). Het lijkt in eerste instantie een documentaire, maar langzaamaan wordt een misdadige ondertoon duidelijk. Aardig om te melden is ook dat voor het maken van de film geen acteurs werden ingehuurd: aangezien niemand een woord hoeft uit te spreken is ervoor gekozen de inwoners van het gefilmde dorpje te laten figureren in hun eigen film.

Hier het begin van deze bijzondere film.

Glas in lood

Weer druk bezig geweest met meerdere activiteiten, waaronder deze. Vanavond hadden we de tweede sessie van de glas-in-loodcursus die we volgen bij Ton Hermans, die hier zijn atelier Lood en Licht heeft. Omdat het zo leuk is en we zo enthousiast zijn hier even wat schaamteloze reclame - zo'n bijdrage was er toch nog niet eerder. Voor 150 euro leer je de basisprincipes en maak je in 10 uur een mooi raampje voor eigen plezier. Nou ja, eigenlijk is het vrij eenvoudig en zijn die basisprincipes in een kwartiertje uitgelegd - het gaat om de vaardigheid die pas komt bij het snijden en plaatsen van niet rechthoekige stukjes glas. Vorige week hadden we de eerste keer en leerden we hoe je moeilijke vormpjes uit kleurloos glas snijdt, vandaag mochten we een ontwerpje met niet al te veel verschillende facetten (anders duurt het gewoon te lang) met veel plezier gaan uitwerken. Daarbij ook een stukje software gebruikt: jawel, natuurlijk, je hebt glas-in-lood-ontwerp-computerprogramma's waarmee je de contouren en de dikte van de loodstripjes alvast kunt vastleggen. Hoef je je ontwerp daarna 'alleen nog maar' vast te pinnen op de werktafel en te construeren. Dat werd in ons geval een coulissen-landschapje met zon, een oneindige lus en, wat mijn inbreng betreft, een geschaalde Mondriaan. Met, jawel, echt zwart glas.

Deventer Boekenmarkt

Vandaag het jaarlijks terugkerende feest van de Deventer boekenmarkt weer opgezocht en (lunch uitgezonderd) een goede 9 uur met de vrienden langs alle kraampjes geslenterd. En wederom onderschatte ik de hoeveelheid te snuffelen materiaal: met toch op den duur stevig de pas erin haalden we tegen sluitingstijd krap aan de laatste stand. De grootste boekenmarkt van Europa had vorig jaar rond de 130.000 bezoekers, maar (hoewel ik er niet van houd erover te praten) het weer zal vandaag niet hebben meegeholpen mensen te trekken: regen kwam vrijwel de hele tijd met bakken uit de lucht. Toch moet ik bekennen dat ik zelfs met een zonnige opkomst Deventer nooit druk vind klinken. Lezers lijken geen rumoerig publiek te vormen. De uitspraken die je hier en daar opvangt zijn echter tekenend. "Heb jij nog nooit Bukowski gelezen? Dat meen je niet!" "Ik heb nog nooit een Suske en Wiske in zo'n rare vorm als deze gezien. Jij?" "Schat, volgens mij heeft Dick een boek voor je dat je nog niet hebt." "Heeft u ook Harry Potter?" De mooiste figuur die we tegenkwamen zagen we al helemaal in het begin. Een man op leeftijd die met een serieus gezicht elke kraam leek langs te gaan en aan elke verkoper vroeg: "Heeft u ook boeken over olifanten?"

Licht

Er stroomt door mijn gemoed in stormend klateren
Een wilde zee, waarop ik rijs en daal, -
Een drup... een englen-blik, maar elke straal
Danst als het springen van bezeten sateren.

Ik hoor demonen uit de diepten schateren,
Schel door der serafijnen rein koraal,
En hel-geloei dooreen met hemel-taal
Mengt zich in 't ziedende geklots der wateren.

O, lust! daar over mij de branding slaat,
Bij 't doffe bruisen der ontroerde baren,
Te zien hoe 't Leven om mij heen vergaat, -

Maar Liefde niet, en midden in het staren
Op 't rustig stralen van uw klaar gelaat,
Vereend met u, ter eeuwigheid te varen...

Willem Kloos

Prokofievs Toccata

Wat een toccata nou precies is, daar vind ik in de hele geschiedenis van muziek schrijven eigenlijk maar geen duidelijkheid over. Was het in de Barok eerder een vormeloos stuk met veel improvisaties, vanaf de Romantiek werd het eerder een uitgeschreven virtuoze compositie (zoals eigenlijk elk stuk muziek in die tijd) waarin vaak een duidelijk pulserend ritme is te horen. De naam kon dan ook al niet vager: 'toccare' betekent 'aanraken', dat toch het minste zou moeten zijn dat je met je instrument doet (wat dat betreft zou een toccata voor een theremin wel een goed idee zijn). Hoe dan ook vormde voor Sergej Prokofiev zijn opus 11 de start van wat hij zijn 'Motorische Lijn' noemde, die hij twaalf jaar voor zijn dood als de derde van vijf lijnen beschreef die de structuur van zijn oeuvre hadden bepaald. Het stuk is met name interessant omdat het het eerste werk in de muziekgeschiedenis zou zijn dat niet een duidelijke melodie had en eerder een verzameling gebroken akkoorden en repeterende noten was. De componist gaf zelf de première in 1916, waarbij Rachmaninoff, die in het publiek zat en zijn 20 jaar jongere collega musicus steeds argwanender in de gaten was gaan houden, lijkbleek moet zijn weggetrokken.

Hier een versie van dit indrukwekkende stuk.