Schaduwhanden

Ik kreeg een leuk boekje met voorbeelden en tips om een handschaduwspel te kunnen opbouwen. Nooit helemaal onderzocht hoe ingewikkeld je dat nou precies kunt maken: veel verder dan een krokodil, een tortelduif of een konijntje kwam ik meestal niet.

Maar het kan flink uitgebreid, kwam ik achter. Met name mensengezichten vormen nog een hele kunst om goed over te brengen. En de lol van een schaduwvoorstelling voorbereiden schuilt naast het overtuigend neerzetten van een schim ook in het maken van decortjes en het regelen van de bijbehorende geluiden. Een ballon half vullen met water en dan op de bodem van een emmer uitknijpen: neushoorngebries bij een drinkplaats.

En dat alles deed me denken aan een erg grappig filmpje van Aardman Animations dat ik ooit zag. Maar toen ik na nog wat verder zoeken een van de echte meesters te werk zag, viel ik pas echt van de ene verbazing in de andere.

November

Het regent en het is november
Weer keert het najaar en belaagt
Het hart, dat droef, maar steeds gewender,
Zijn heimelijke pijnen draagt.

En in de kamer, waar gelaten
Het daaglijks leven wordt verricht,
schijnt uit de troosteloze straten
Een ongekleurd namiddaglicht.

De jaren gaan zoals zij gingen,
Er is alengs geen onderscheid
Meer tussen dove erinneringen
En wat geleefd wordt en verbeid.

Verloren zijn de prille wegen
Om te ontkomen aan de tijd;
Altijd november, altijd regen,
Altijd dit lege hart, altijd.

J.C. Bloem

Operavolksliederen

Gisteren stuitte ik op een verhaaltje dat vandaag een hardnekkige vaagheid bleek te zijn. Camille Saint-Saëns, componist van Carnaval des Animaux en Danse Macabre, zou tevens het volkslied van Uruguay op muziek hebben gezet.

Hij had de onhandige eigenschap vaak te verdwijnen. Ineens was hij weg en kon een paar dagen later in de krant staan dat hij zich ergens ophield in Egypte of Algerije, met zijn bediende Gabriel en z'n honden. Van zijn vrouw liep hij op vakantie weg om nooit meer bij haar terug te komen. En blijkbaar kwam hij dus ooit ook in Uruguay, waar hij de nationale hymne zou mogen hebben componeren.

Geen detail over te vinden. Niets over wanneer hij er was, niet of het ooit in gebruik is genomen, niets. En toch: dat hij het geschreven zou hebben, zou onomstotelijk vaststaan. En intussen staat er op Wikipedia doodleuk dat ene Francisco José Debali de honneurs zou hebben waargenomen. Het volkslied klinkt ook niet eens alsof Saint-Saëns het heeft geschreven.

Nee, eerder alsof Rossini het heeft geschreven! Daar zijn we nu ook achter: Latijns Amerikaanse volksliederen hebben de reputatie sterke verwantschap te tonen met Italiaanse operafinales - met lange introducties, grote koorpartijen en uitgebreide tenorsolo's. Daar gaan we er maar eens meer van opzoeken; hier is in ieder geval, voor de liefhebber, dat van Uruguay.

De drieling van Belleville

Wederom een erg leuke film gezien met weinig dialogen: Les Triplettes de Belleville, van Sylvain Chomet. Het verhaal van een Frans omaatje (Mme Souza) dat haar kleinzoon (Champion) op onorthodoxe wijze tot een groot wielrenner traint (spiermassages met de grasmaaier en de handmixer), om hem tijdens de Tour de France ontvoerd te zien raken en er met de hond op uit trekt hem te bevrijden. Bij de reddingsactie krijgt ze hulp van de inmiddels bejaard geworden Triplettes de Belleville, een performancetrio van zangeressen die ook instrumentele muziek maken - op onnavolgbare wijze: met een krant, het rekje van een koelkast en een stofzuiger als instrumenten.

Maar de kwaliteit van de film zit wat mij betreft voornamelijk in de tekenstijl en de manier van animeren. Uit een moeizaam animatieproces dat 2 jaar duurde zijn prachtige scènes ontstaan waarin gecompliceerde bewegingen als die van wielrenners voorkomen, (scherpte-)dieptes worden verkend, echte film wordt ingepast in de getekende wereld. De wielrenners hebben absurd grote kuiten, gangsters zijn volstrekt rechthoekig, voorbij komen karikaturen van oude helden als Glenn Gould, Django Reinhardt en Fred Astaire. Door de onbelangrijkheid van dialoog en de talloze visuele grapjes wordt het een soort getekende versie van Jacques Tati.

Hier een trailer die nog genoeg te raden overlaat.

Uilenspiegel

De laatste dagen lees ik de avonturen van Tijl Uilenspiegel, zoals die zijn verzameld door Charles de Coster in de 19e eeuw. In de prachtige vervlaamsing door Richard Delbecq uit 1896, die me duidelijk maakt dat er veel meer avonturen van Tijl zijn dan ik dacht. Ook een ontdekking: verwoven met zijn levensverhaal is dat van de ijskoude Filips II, die tegelijkertijd met hem wordt geboren en een stuk minder plezier in z'n leven heeft. Uilenspiegelhumor: neem alles wat je zelf zegt en wat anderen tegen je zeggen zo letterlijk als maar kan en doe verongelijkt wanneer je daarop wordt aangesproken. Neem een passage en je vindt gegarandeerd een voorbeeld, zoals hier, waarin ook de herkomst van de uitdrukking 'anderhalve man en een paardenkop' duidelijk wordt.

"Op zekere morgen was Uilenspiegel alleen thuis. Hij verdroot zich geweldig en nam een schoen van zijn vader, om er een schuitje van te maken. De grote mast stond reeds vast in de zool en Uilenspiegel ging een gat snijden in 't overleer om de boegspriet te plaatsen, toen hij over 't halfdeurken het hoofd van een ruiter en de kop van een peerd zag. "Is hier niemand?" vroeg de ruiter. "Ja," antwoordde Uilenspiegel, "een mens, een halve mens en een paardekop." "Hoezo?" vroeg de ruiter. Uilenspiegel sprak: "Wel, ik zie hier een hele mens die ben ik; verder zie ik een halve mens, te weten uw hoofd en borst, en daarbij nog de kop van uw peerd." (...) Toen vroeg de man hem de weg. "Daar waar de eenden gaan," antwoordde Uilenspiegel. De ruiter ging heen, doch als Uilenspiegel bezig was met van Klaas' tweede schoen een galei te maken, kwam hij terug. "Gij hebt mij bedrogen," sprak hij; "daar waar de eenden zijn, is het modder en veengrond, waarin zij ploeteren." Uilenspiegel antwoordde: "Ik zei u niet van te rijden waar zij ploeteren, doch daar waar zij gaan." "Wijs mij tenminste de weg die naar Heist gaat," sprak toen de man. "In Vlaanderen," zei Uilenspiegel, "zijn 't de mensen die gaan, en de wegen blijven liggen."

(Aardig om te doen is ook: met YouTube muziek luisteren die past bij het boek dat je aan het lezen bent, vooraf of tijdens leespauzes.)

Clowns

Bij het binnenrijden van Amsterdam CS kom je langs een kastje waarop graffiti is aangebracht met onder andere het woord 'Clowns!?'. Tot voor kort een bron van terugkerende hilariteit, die nog groter werd toen we ontdekten dat het op een muur bij station Amersfoort in reusachtige letters staat geschreven.

Nou, maar dan begin ik toch na te denken over de betekenis. Ik mailde daarom maar eens naar Donovan Spaanstra, graffiti-kunstenaar, om te vragen of die het woord wellicht herkende als veel voorkomend in zijn tak van sport.

Zijn vrouw mailde heel vriendelijk terug: 'De term "clowns" is volgens hem niet een gebruikelijke graffiti-term zoals bijvoorbeeld "toy" (beginneling) of "king" (meester). Wellicht betreft het een fantasieterm of iemands tag (naam).'

Toch: als ik zelf zoek vind ik 'Clowns' ook terug in foto's van muren in Berlijn en in de VS. De zoektocht gaat verder.

Rythme Coloré

Ik heb niet het idee dat een schilderij of een beeldhouwwerk me ooit op dezelfde manier zal kunnen raken zoals een muziekstuk of een film dat kan doen. Hoewel er echt wel manieren bestaan om de eerste twee vormen van kunst te karakteriseren met 'dynamisch' praat ik er voor het gemak toch maar zo over dat ze dat níet zijn en dat het meevoeren in de tijd van muziek en film er voor zorgt dat je uiteindelijk veel meer ontroerd raakt (nou goed, ik dan in elk geval).

Léopold Survage, een Russisch abstract schilder, die zich in Parijs vestigde en exposeerde samen met de Kubisten in 1913 en 1914, schreef vergelijkbare woorden in zijn betoog "Le Rythme Coloré". De vorm en kleur van een (in zijn geval geschilderd) object waren volgens hem alleen in staat om een verwarde sensatie teweeg te brengen: voor een duidelijk gevoel was een ritme nodig. Wat geluid was voor muzikaal ritme, zo moesten zijn schilderijen gaan zijn voor zijn 'kleurenritme'. Vormen moesten veranderen en kleuren moesten verschieten. Met de opkomst van de film wilde hij een 3 minuten durende manifestatie van kleurenritme maken die bestond uit zijn abstracte schilderijen. Hij besefte dat hij daar zo'n 2000 schilderijen voor nodig zou hebben en maakte er al een paar honderd (die tijdens de Eerste Wereldoorlog verspreid raakten), maar nam aan dat animators met gezond verstand en met enkele instructies de tussenstukjes wel konden invullen. Hij stelde zich voor dat de schilderijen dan daarna door een camera gehaald konden worden die een lens met drie kleuren had.

En dat kun je dan dus heel goed een 'tekenfilm' noemen. Maar ik zeg: nee jongens, dat is tóch niet helemaal hetzelfde.

Het museum van Freuds dromen

We konden er niet meer heen toen we in de buurt waren, maar wat was ik nieuwsgierig. In St. Petersburg bevindt zich in een monumentaal pand het Sigmund Freud Dromenmuseum. Twee kamers vol wierook waarin Freud nooit is geweest en waarin eerder ideeën dan tastbare voorwerpen staan opgesteld. De bedoeling is dat door de bezoekers geprobeerd wordt de dromenwereld te verkennen: de eerste, verlichte kamer geeft met foto's en teksten een introductie op Freuds denken, terwijl de tweede, donkere kamer de bezoeker in staat moet stellen Freuds dromen te doen ervaren en waarin op een projectiescherm meegebrachte afbeeldingen geprojecteerd kunnen worden.

"We see words and images, words of images and images of words. As in a dream, we cannot touch them, but we can carry them away in our memory; they can become the property of our own dreams. You must actively co-participate in order to penetrate the hall of dreams. Some objects are barely discernible; some words can be deciphered only if you change your line of sight. As in a dream, we cannot make out everything; we cannot remember everything that emerges from the soul's dark depths. In the end, we see what we see, and sometimes we can bring to consciousness what we want to see. The central section of the hall of dreams is a screen on which you can project your own images, your own waking dreams."

David Woodard besloot het museum een handje te helpen en bracht een zogeheten 'dreamachine' (sic) naar de dromenkamer. Dit apparaat is bedacht door Bryan Gysin en Ian Sommerville en bestaat uit een cilinder met spleten in de zijkant, waarin zich een lichtbron bevindt. Dit alles staat op een platenspeler die het geheel ronddraait. Naar deze dreamachine wordt met de ogen dicht gekeken en op deze manier worden door stimulatie van de optische zenuw elektrische oscillaties in het brein opgewekt. Aangezien de frequentie overeenkomt met alfagolven in de hersenen kan op deze manier de bezoeker in een hypnagogische toestand (die van het moment van in slaap vallen) brengen.

Jeetje.

Oote

Oote oote oote
Boe
Oote oote
Oote oote oote boe
Oe oe
Oe oe oote oote oote
A
A a a
Oote aaa
Oote oe oe
Oe oe oe
Oe oe oe oe oe
Oe oe oe oe oe
Oe oe oe oe oe oe oe
Oe oe oe etc.
Oote oote oote
Eh eh euh
Euh euh etc.
Oote oote oote boe
etc.
etc. etc.
Hoe boe hoe boe
Hoe boe hoe boe
B boe
Boe oe oe
Oe oe (etc.)
Oe oe oe oe
etc.
Eh eh euh euh euh
Oo-eh oo-eh o-eh eh eh eh
Ah ach ah ach ach ah a a
Oh ohh ohh hh hhh (etc.)
Hhd d d
Hdd
D d d d da
D dda d dda da
D da d da d da d da d da da
da
Da da demband
Demband demband dembrand dembrandt
Dembrandt Dembrandt Dembrandt
Doe d doe d doe dda doe
Da do do do da do do do
Do do da do deu d
Do do do deu deu doe deu deu
Deu deu deu da dd deu
Deu deu deu deu

Kneu kneu kneu kneu ote kneu eur
Kneu kneu ote kneu eur
Kneu ote ote ote ote ote
Ote ote oote
Ote ote
Boe
Oote oote oote boe
Oote oote boe oote oote oote boe

Jan Hanlo

Nooit meer omslaan

Dubbel gevoel als je een uitvinding suggereert en iemand anders wijst je erop dat datgene wat je hebt bedacht al bestaat: aan de ene kant jammer dat een ander persoon al eerder op jouw idee is gekomen, aan de andere kant leuk dat je gelijk toegang hebt tot "jouw" uitvinding.

Zo bedacht ik vaak dat het handig zou zijn als je af zou kunnen raken van papieren bladmuziek - dat omslaan is toch wel erg onhandig als je je partij niet uit je hoofd kent en niet altijd een extra persoon erbij nodig wil hebben wanneer je hem uitvoert. Kan er nu niet net als een e-book een elektronisch schermpje komen waarop je je bladmuziek afbeeldt (gewoon met je USB-stick een pdfje erop zetten) waarop je aantekeningen voor jezelf kunt maken en dat je met behulp van een extra pedaal de opdracht kunt geven om naar de volgende pagina te gaan? Ik ken heel wat mensen die daar behoefte aan hebben. Kan dat gemaakt worden, alstublieft?

Nou, hier is-ie dan. Now only $899!

Henry Cowell

Weer eens een interessante musicus ontdekt. Henry Cowell was een Amerikaans componist, pianist, muziekpedagoog, uitgever en impresario uit de eerste helft van de vorige eeuw. Hij werd met name bekend door zijn zeer uiteenlopende composities die, onder andere, om veel nieuwe speeltechnieken voor de piano vroegen. Zo kwam hij met de term string piano aan, om de manier van piano spelen te omschrijven waarbij niet de hamertjes worden gebruikt maar het instrument wordt gezien als een 88-snarige viool: er kan pizzicato worden gespeeld, er wordt met de handen over de snaren gewreven, met de nagels kunnen trillers worden gemaakt, enzovoorts. Zijn werk Banshee (1925) maakt duidelijk wat in volle glorie de mogelijkheden van deze speelwijze zijn. Voor John Cage, die samen met George Gershwin en Burt Bacharach tot zijn leerlingen behoorde, vormde de string piano de inspiratie voor zijn Music for Prepared Piano, waarbij allerlei stukken plastic in de piano worden gestoken en het instrument een totale transformatie in uiterlijk en geluid ondergaat.

Een andere compositietechniek die hij veel toepaste was die van de toonclusters: het bespelen van de piano met de vlakke hand of met de onderarmen. Hij bedacht er zelfs een aparte notatie voor en werd al snel The Cluster Man genoemd. Bartók zou zo zeer van Cowells resultaten onder de indruk zijn geweest dat hij hem vroeg of hij zijn behaalde effecten met clusters ook in zijn composities mocht doorvoeren. Het bekendste voorbeeld van de techniek komt terug in The Tides of Manaunaun (1912), dat de bewegingen in het heelal ver voor de schepping van de aarde, zon, maan en sterren uitbeeldt. Cowell gaf ook aan Léon Theremin (van het gelijknamige instrument) opdracht tot het maken van een voorloper van de drumcomputer: de Polyrythmophone, of Rhythmicon.

De invloed die hij uitoefende op zijn tijdgenoten en volgelingen moet aanzienlijk zijn geweest gezien de vele reacties die hij losmaakte. Er kwam op zeker punt echter enigszins de klad in zijn carrière vanwege zijn (in die tijd moreel verworpen) biseksualiteit, waarvoor hij een aantal jaar in de gevangenis belandde. Hierna was hij een angstige, paranoïde man, die stierf in 1965 en een aantal indrukwekkende composities achterliet.

Diana

Gisteren zag ik op een bruiloft dat er foto's werden gemaakt met een apart soort camera. Goedkope dingen gemaakt van plastic, met een duur fotorolletje, een prachtig klein flitsertje waarvan een mooi matrood lampje aangeeft of het toestel flitsklaar is en - om het af te maken - ook nog eens een heel fijn geluidje bij het afdrukken.

Navragen leerde dat ze van het merk Diana waren en dat ze erg populair zijn bij een bepaalde subcultuur van fotografen. De mensen van gisteren kochten ze in Delft voor een euro of zeventig en hadden ze ook zien staan in - het zal ook weer eens niet - het winkeltje in het Centre Pompidou. Vroeger waren ze echter veel goedkoper (ze werden blijkbaar zelfs kado gedaan bij andere produkten en stonden bekend als speelgoedcamera's) want echt een degelijke camera is het niet. Om maar wat te noemen lekt 1 op de 2 keren licht de camera in. Laat nu net dat gegeven en het feit dat de kleuren vaak overdreven worden aangezet zorgen voor dromerige, surrealistische foto's, en je krijgt op een eigen manier (dat je ook wel weer 'makkelijk artistiek' kunt noemen, maar goed) bijzondere afbeeldingen waarbij het iedere keer weer een totale verrassing is wat voor foto je gemaakt hebt.

Hier meerdere voorbeelden (gebruik de tab 'Diana F+ photos').

Florentijn Hofman

Florentijn Hofman kwam een tijd terug al in het nieuws met een reusachtige rubber badeend die in het ideale geval over de wereldzeeën zou dobberen en mondiale spanningen weg kan nemen. Nu weet ik dat hij nog meer mooie projecten heeft. Hier drie ervan:

Signpost 5: Drie grote houten concertvleugels aangespoeld aan het strand van Schiermonnikoog (merk: Hofman & Sons), als knipoog naar aangespoelde potvissen en wrakhout. Voor de een zijn de vleugels niets dan een verzameling hout, voor de ander zijn het objecten van grote waarde.

Musk Rat: Bij Nieuwekerk aan de IJssel lag een uit ijzerdraad, stro en hout opgebouwde muskusrat met afmetingen van 32 x 8 x 12 meter. De grootte dient om de omvang van het probleem dat het dier voor de dijken vormt aan te geven.

Courier Cars: Twee normale busjes werden van de logo's van TNT en DHL voorzien en illustreren de kracht van een logo: ineens neemt niemand het Hofman meer kwalijk dat hij parkeert op plekken waar het niet mag en heeft hij talloze collega's.

Dat zijn werken bedoeld zijn om op te vallen lijkt duidelijk. Hier zijn website.

Regen

Wat is het dat regen op je tentdoek of tegen je raam zo prettig maakt om naar te luisteren? Velen hebben er een schurfthekel aan, ik gooi juist vaak het raam of de deur open om het geraas nog beter te kunnen horen. Onweer duurt nooit lang genoeg als je binnen bent.

Waarom naast haardvuur- en aquarium-DVD's en CD's met walvis- en cafégeluiden niet ook 5.1-registraties van een raam waarachter een flinke plensbui bezig is? Deze schijfjes zouden eenvoudig te maken moeten zijn in bijvoorbeeld Zuid-Amerikaanse landen waar het een paar dagen per jaar droog is. Ideaal om thuis op te zetten als het buiten te mooi weer is. Het flatscreenscherm wordt een eenvoudig extra oogje op de wereld en uw subwoofer zorgt daarbij voor een indrukwekkend staaltje donderklappen.

In de tussentijd moeten we ons ermee troosten dat het geluid ook zelf geregeld kan worden. Die geruststelling kwam vorige week, toen iemand me dit prachtige filmpje stuurde.