Glenn Gould in Den Haag

Vanavond opnieuw Stefan de Walle opgezocht in Den Haag, dit keer in het gebouw van het Nationale Toneel en in de rol van de beroemde Canadese pianist Glenn Gould. Een stuk dat wegens succes dit jaar herhaald wordt - terecht, wat mij betreft. Ontroerend spel van De Walle die bijna het hele stuk in zijn eentje doet.

Alle merkwaardigheden van het muzikale genie werden aan de dag gebracht: hij gaf nooit een hand, keek zijn gesprekspartners nooit recht in de ogen, leek wel honderd verschillende pillen te slikken (mooie opsomming tijdens het stuk), droeg onder alle omstandigheden warme kleren maar had als het even kon nooit zijn schoenen aan, voerde bijna al zijn concerten uit op steeds dezelfde, veel te lage, afgeragde stoel (bestaat nog steeds als museumstuk) en had een bloedhekel aan applaus - wat geïllustreerd werd door een oorverdovende geluidsmuur met wegkruipen van Gould onder de piano. Het geheel was rijkelijk voorzien van historische geluidsfragmenten over de pianist, met als introductie een woordje van Leonard Bernstein tot zijn publiek, over de solist die ze zouden gaan horen.

Het leek werkelijk een technisch hoogstandje: als het al zo is dat De Walle alles zelf op de vleugel speelde (en het was, moet ik zeggen, bijzonder moeilijk in te schatten of dat nou het geval was of niet) leek een en ander nog steeds bijzonder lastig te timen met platenspelers en (real-time?) opnames op bandrecorders. Bijzonder fraai resultaat in ieder geval - met name bij het einde, waarbij de bandrecorder direct na een opname van Bachs Goldbergvariaties-air losschiet en droog rondjes blijft draaien.

Tsja, ik heb altijd nogal een hekel gehad aan dat meeneurieën van Gould boven zijn spel, op bijna alle opnames die van hem gemaakt zijn (een gewoonte die hij van zijn moeder zou hebben meegekregen en hij nooit meer zou hebben afgeleerd). Maar misschien valt het in het niet als je er vertrouwd mee raakt. Zijn Goldbergvariaties moet ik binnenkort in ieder geval eindelijk maar eens zien te regelen.

Terloopse zinnen

We liepen door Leiden en zagen dit.

'Ik vind het altijd zo heerlijk als dingen niet doorgaan' op de muur. Dit was niet zo'n muurgedicht als dat van gisteren, zoals er meer van te vinden zijn in de binnenstad: het hoort bij het kunstproject 'Terloopse Zinnen' van Simone de Jong. Gedurende een jaar verzamelde ze zinnen die ze toevallig opving en die veelzeggend lijken te zijn over de mensen die ze uitspraken. Er komen er nog steeds bij, maar je kunt ze nu ook in zink uitgezaagd bestellen en ze aan de muur hangen, met wat ruimte tussen muur en tekst. Voorbeelden zijn onder andere 'Ik voel mij veilig met mijn hond onder de dekens', 'Strijken heeft mij vaak geluk gebracht' en 'Mijn tennisleraar is heel tevreden'.

Genoeg mensen lijken dit soort uitspraken te missen. Genoeg lijken ze met die vreemde angst voor het alledaagse rare weg te fronsen of op zijn best weg te lachen. Het mooie zien ze niet, of willen ze niet zien. Wat is dat toch?

À une passante

Aan een passante

De straat omgaf mij met haar daverend kabaal en
Lang, slank, in diepe rouw ging mij een vrouw voorbij,
Verheven in haar smart; met fraaie hand liet zij
De zoom van haar gewaad opzweven en weer dalen,

Op snelle benen en met statueske grootheid.
En uit haar ogen, loden lucht waar storm ontspringt,
Dronk ik verkrampt, bevangen als een zonderling,
Zoetheid die fascineert, genot dat tot de dood leidt.

Een bliksemflits... en toen de nacht! ­ Vluchtige schone
Wier blik mij één moment met levenskracht beloonde,
Zal ik je in het eeuwig leven pas weer zien?

Elders, ver weg van hier! Te laat! Of nooit misschien!
Ik weet niet waar jij vlucht, jij niet waar ik zal gaan,
Vrouw die ik had bemind, vrouw die dat niet hebt verstaan!

Charles Baudelaire
uit: Les Fleurs du Mal
Vertaling: Peter Verstegen

Alexander Siloti

Weer eens zo'n persoon dat tegenwoordig veel bekender zou moeten zijn dan hij daadwerkelijk is, enkel omdat hij er nét niet in is geslaagd om door te breken naar de onsterfelijkheid. En opnieuw is het een pianist: Alexander Siloti (1863-1945) was in zijn tijd een levende legende wiens naam met een zekere eerbiedigheid werd uitgesproken. Hij had zulke grote handen dat hij in staat was vloeiend een dubbele octaaftriller met 1 hand uit te voeren. Dat lukt je niet; begin er niet aan. Hij was een begenadigd begeleider en een beroemd dirigent: hij toerde samen met Tchaikovsky rond om diens Eerste en Tweede Pianoconcert uit te voeren, waarbij om de beurt de een dirigeerde en de ander achter het klavier zat. Hetzelfde deed hij met Rachmaninoff, van wie hij overigens een volle neef was (met een leeftijdsverschil van 10 jaar) en die hij eerder gedoceerd had aan het conservatorium van Moskou (aardig om te weten is ook dat Siloti dirigent was tijdens de wereldpremière van het Tweede Pianoconcert, waarbij Rachmaninoff soleerde). Het was echter aan het conservatorium van St. Petersburg dat hij een ongekend vruchtbare periode in de geschiedenis van de muziek invulde, met behulp van de Siloti-concerten. Hij had een feilloos inzicht in wie en wat er muzikaal toe deed en tijdens de 14 jaar dat de concertreeks liep regelde hij de wereldpremière van werken van Stravinsky, Debussy, Enescu, Rachmaninoff, Scriabin, Prokofiev, Rimski-Korsakoff, Elgar, Sibelius, Schönberg en nog heel veel anderen.

En toch brak hij niet door - want toen hij naar Amerika vertrok dirigeerde hij niet meer en kon hij slecht naam maken. Hij maakte geen enkele opname, schreef bijna geen eigen composities, er zijn geen filmbeelden van hem en het enige dat we nu van hem hebben zijn zijn overigens briljante transcripties. Die kunst wint de laatste jaren weer wat aan populariteit - wellicht dat de naam Siloti weer met wat minder vraagtekens ontvangen kan gaan worden. Over een jaar of vijf of zo. Hier een voorbeeld van zijn bekendste omzetting van een Bachprelude.

(Onderste foto: Arnold Schönberg in Siloti's bontjas. Wat doet Arnold Schönberg in Siloti's bontjas. Wat doet hij daarin, vraag ik je.)

Le Conseguenze dell'Amore

Knap is dat toch, als films je iedere keer weer weten te ontroeren. Een paar jaar terug zag ik deze en hij boeit me telkens weer opnieuw.

'Le Conseguenze dell'Amore' verscheen in 2004 van de hand van Paolo Sorrentino en werd genomineerd voor de Palme d'Or in Cannes. Prachtig stijlvolle shots vertellen het verhaal van Titta Di Girolamo (gespeeld door Toni Servillo), die zijn dagen in een hotel doorbrengt en omkomt van de verveling. Hij doet zich voor als belastingconsulent, maar de waarheid is anders. Vervelend anders. Want zijn vrouw en kinderen willen niets van hem weten, zijn 20 jaar jongere halfbroer zoekt hem nog wel eens af en toe op maar die is dan zelf weer onuitstaanbaar, en voor de rest wisselt hij geen woord met wie dan ook. Zijn geheim en de reden van zijn zwijgen worden duidelijk wanneer hij besluit zijn leven te veranderen en toe te geven aan de gevolgen van liefde.

Wat voor film is dit toch? Geen thriller, ook niet echt een misdaadfilm, het draait om een romance maar het zo te omschrijven zou onzin zijn, wat dan? Zorg dat je hem eens te zien krijgt. En lees, alsjeblieft, geen flapteksten en kijk geen trailers.

Mysterium

Het was in het begin van de 20e eeuw dat de Russische componist Alexander Scriabin Helena Blavatsky ontmoette, de leidende figuur tijdens de heropleving van de theosofie in deze tijd. Deze vage theorie moet Blavatsky zulke rare ideeën hebben gegeven dat ze bijvoorbeeld claimde enkel met haar wil een groep sterke mannen ervan te kunnen weerhouden een tafel op te tillen. Nadat 'aangetoond' werd dat dit allemaal onzin was was Scriabin hoe dan ook nog steeds zo zeer beïnvloed door haar woorden en, vanuit een andere hoek, ook door die van Nietzsche, dat hij er buitengewoon vreemde ideeën op na ging houden. Zo moet hij in zijn filosofische dagboeken hebben genoteerd: 'Ik ben God' en heeft hij willen aantonen dat hij superieur aan Christus was door over het meer van Genève te proberen te wandelen.

Het resulteerde in het ronduit megalomane. Hij kreeg een beurs van vijf jaar om het werk 'Mysterium' te schrijven, dat het meest indrukwekkende en belangrijkste Gesamtkunstwerk ooit moest gaan worden. Hij zag een nieuwe, betere wereld voor zich en de huidige moest ten onder gaan. En daar ging híj maar eens voor zorgen.

De ideeën over het werk werden groter en onuitvoerbaarder. Het moest een zeven dagen durend werk, of eigenlijk een viering, worden, waarbij iedereen ter wereld aanwezig moest zijn. Het moest uitgevoerd worden in de Himalaya in een door hem ontworpen tempel. Klokken moesten onder de wolken hangen (oplossing: zeppelins) en elke dag moest de wereldbevolking daardoor gewekt worden. En ze zouden alles ervaren: alle zintuigen moesten tot in het uiterste esthetische worden geprikkeld. Er was muziek, er was heerlijk eten, er was poëzie, toneel, ballet, er waren heerlijke parfums en wierook, er was opschietend vuur en er was het lichtorgel dat hij voor 'Prometheus' had ontwikkeld om de tempel in een kleur licht te laten baden. En dat allemaal tegelijkertijd. Aan het einde zag Scriabin voor zich dat hij in extase zou sterven en dat de wereld daadwerkelijk in een betere zou overgaan.

Het kwam niet verder dan een voorbereidende akte die niet eens volledig af was. De zelfverklaarde almachtige-god-componist kwam te overlijden door een puistje op zijn lip dat bloedvergiftiging opleverde.

Hier is een compleet gemaakte uitvoering van dit voorbereidend werk - die in muzikale taal niet eens heel veel lijkt te verschillen van 'Prometheus'.

Wordles

Een wordle is een grafische weergave van het aantal keren dat een bepaald woord voorkomt in een gegeven tekst. Hoe vaker het woord voorkomt, hoe groter het uiteindelijk zal verschijnen in de woordenbrij die uit de tekst wordt geproduceerd. Vandaag belandde ik op een site waar je wordles met een aantal fraaie opmaken zelf kunt maken. Dus daar probeerde ik maar eens de volledige tekst van Moby Dick op uit.

Nou, het lijkt vrij duidelijk welk woord er in dat boek belangrijk wordt gevonden! En dat mag ook niet verbazen, lijkt me. Maar dat in dit geval ook de vorm van de wordle een poging lijkt om het belangrijkste woord uit te beelden, dat mag dan toch wel weer een mooi toeval heten.

Maak hier nog veel meer wordles.