Burj Khalifa

"Zo, meneer de sjeik Mohammed bin Rashid Al Maktoum, hij is af!"
- "Ah, Van Vleuten, kom binnen. Af? Wat bedoel je?"

"De burj, meneer de sjeik! Het hoogste gebouw ter wereld! Met een kloeke 828 meter is Burj Khalifa bijna zo hoog als het Empire State Building boven op zichzelf en ruim vijf-en-een-half keer zo hoog als de Grote Piramide van Gizeh. Met de snelste liften ter wereld, een knoeperd van een fontein ervoor en 's werelds hoogst gelegen zwembad en moskee!"
- "En waarom zijn jullie gestopt met bouwen? Alles goed en wel, maar we zitten nu nog niet eens op 10 procent van de Mount Everest. Waarom tot 828 meter gaan en dan stoppen? Wat kan die berg dat wij niet kunnen, verdikkeme?"

"Maar...maar meneer de sjeik! U hebt zelf gezegd dat...we kunnen niet..."
- "Niks mee te maken, Van Vleuten! Hoger moet dat ding! Hier heb je een zak dirhams, terug naar je tekentafel!"

De Europese Toren van Babel

Onder de gebouwen van het Europese Parlement in Straatsburg bevindt zich een 60 meter hoge toren die een treffende moderne gelijkenis vertoont met de Toren van Babel, althans zoals die door Pieter Bruegel de Oude in 1563 werd geschilderd. Die verklaring voor de vorm van de toren zou niet de juiste zijn: zowel de EU-toren als die van Bruegel zouden geïnspireerd zijn door het Colosseum. Toch wil ik dan opmerken: maar dan wel door een kapotgegaan Colosseum, dus daar wordt het ontwerp van het parlementsgebouw niet optimistischer van insteek van dan wanneer het gebaseerd zou zijn op de Bijbelse toren. Als je de gevolgen van een Babelvloek zou willen aanwijzen kan dat overigens prima: er heeft zich al meerdere malen een serieuze constructiefout of onhandigheid in ontwerp aangediend. Zo stortte er vorig jaar op mijn verjaardag een deel van het plafond van de plenaire vergaderzaal in en heeft het gebouw tevens een erg verwarrende interne structuur: bruggen over schachten leiden niet naar het zelfde niveau zodat het lastig is te voorspellen waar je uitkomt. Liften zijn notoir onbetrouwbaar, waardoor mensen liever meerdere verdiepingen met de trap gaan in plaats van te riskeren vast te komen zitten.

Niemand is perfect, grappig is het wel. Andere symboliek van het gebouw zou overigens te vinden zijn in het feit dat de oriëntatie van de toren richting het oosten is: tijdens de constructie was nog geen Oost-Europees land tot de Europese Unie toegetreden. Goed, dat deel van de al dan niet Bijbelse wens tot vereniging is dan in ieder geval uitgekomen.

The World

Ik blijf het echt prachtig vinden wat er in Dubai allemaal aan architectuur bij komt. Mensen hebben er veel te veel geld en leven zich uit in de meest fantasievolle projecten.

Wie me kent weet dat ik het er nogal eens over heb, maar toch vandaag nog een keer. The World: het grootste baggerproject ter wereld dat een groep kunstmatige eilanden behelst in de vorm van de wereldkaart. Met genoeg geld kun je een eigen eilandje (met de naam van het ruwweg corresponderende land) kopen en voorzien van je huis met bijbehorende haven. Gelegen naast het eiland in de vorm van een palmboom, dat eigenlijk vrij netjes is aangelegd.

Dat laatste merk ik toch even op aangezien we op Google Earth zien dat The World er nou toch niet écht florissant bijligt. Kijk:

Ja zeg, willen we dit éven een beetje netter doen alstublieft? Goed, de satellietfoto is van 2006 en er zijn duidelijk nog baggerschepen bezig, maar toch: op de site laten ze nu zien dat dit de bedoeling zou moeten zijn. Ik keek er eerder: toen zag de beoogde vorm er een stuk idyllischer uit. Als we linksboven inzoomen zien we dat ze blijkbaar ook al bezig zijn met het bouwen van huisjes. Leuk: volwassen kinderen aan het werk. Misschien moeten we daarom hier maar eens een categorie Lol in Dubai starten.

Het museum van Freuds dromen

We konden er niet meer heen toen we in de buurt waren, maar wat was ik nieuwsgierig. In St. Petersburg bevindt zich in een monumentaal pand het Sigmund Freud Dromenmuseum. Twee kamers vol wierook waarin Freud nooit is geweest en waarin eerder ideeën dan tastbare voorwerpen staan opgesteld. De bedoeling is dat door de bezoekers geprobeerd wordt de dromenwereld te verkennen: de eerste, verlichte kamer geeft met foto's en teksten een introductie op Freuds denken, terwijl de tweede, donkere kamer de bezoeker in staat moet stellen Freuds dromen te doen ervaren en waarin op een projectiescherm meegebrachte afbeeldingen geprojecteerd kunnen worden.

"We see words and images, words of images and images of words. As in a dream, we cannot touch them, but we can carry them away in our memory; they can become the property of our own dreams. You must actively co-participate in order to penetrate the hall of dreams. Some objects are barely discernible; some words can be deciphered only if you change your line of sight. As in a dream, we cannot make out everything; we cannot remember everything that emerges from the soul's dark depths. In the end, we see what we see, and sometimes we can bring to consciousness what we want to see. The central section of the hall of dreams is a screen on which you can project your own images, your own waking dreams."

David Woodard besloot het museum een handje te helpen en bracht een zogeheten 'dreamachine' (sic) naar de dromenkamer. Dit apparaat is bedacht door Bryan Gysin en Ian Sommerville en bestaat uit een cilinder met spleten in de zijkant, waarin zich een lichtbron bevindt. Dit alles staat op een platenspeler die het geheel ronddraait. Naar deze dreamachine wordt met de ogen dicht gekeken en op deze manier worden door stimulatie van de optische zenuw elektrische oscillaties in het brein opgewekt. Aangezien de frequentie overeenkomt met alfagolven in de hersenen kan op deze manier de bezoeker in een hypnagogische toestand (die van het moment van in slaap vallen) brengen.

Jeetje.

Het Paleis der Sovjets

Je lijkt geen fatsoenlijke stad in Rusland te hebben als je niet een heel erg groot Leninbeeld hebt staan. Rij vanaf het vliegveld de stad binnen en onmogelijk te missen staat dat van St. Petersburg - omringd door vreselijk veel fonteinen, voor het Huis van Sovjets. Bij het zoeken naar informatie over dat laatste gebouw stuitte ik op een interessante variant: niet een Huis, maar een Paleis.

De bedoeling was een monument ter ere van Lenin te maken dat tevens zou dienen als congresgebouw. Op de plek waar een kathedraal zou gaan sneuvelen moest een indrukwekkend gebouw komen dat opzien zou baren, met name bij het buitenlandse proletariaat dat nog wel een duwtje in de rug mocht krijgen. Hiertoe werd een ontwerpwedstrijd uitgeschreven in 1931. De uitslag: geen winnaars. Besloten werd vervolgens de competitie internationaal te maken en hierdoor kreeg het project erg veel aandacht van de pers. Vooraanstaande architecten als Le Corbusier en Walter 'Bauhaus' Gropius deden mee. Uit de tweede ronde kwamen 3 beste ontwerpen, waarna de jury, of nou ja, eigenlijk gewoon Stalin, het ontwerp van de jonge architect Boris Iofan uitriep als het beste. Maar: het gebouw moest dan nog wel zo veranderen dat het zo hoog als, of beter, hoger dan de Eiffeltoren werd. En dan niet bang worden, maar nog steeds een heel erg groot beeld van Lenin er pal bovenop. Totale hoogte: 416 meter, op dat moment het hoogste van de wereld. Aan de bouw werd begonnen, maar de Tweede Wereldoorlog moest zoals altijd weer interfereren: na de constructie van de fundering en het stalen frame werd de boel weer afgebroken. Er kwam daarna nog een aantal ontwerpen, maar ze begonnen er niet meer aan. De fundering moest nu maar niet meer 's werelds hoogste gebouw gaan ondersteunen, maar 's werelds grootste verwarmde openluchtzwembad. In 1994 werd ook dit onzalige plan ingetrokken en werd de kerk die voor het Sovjetpaleis was gesloopt opnieuw opgebouwd.

Het huis van Satie

Erik Satie werd geboren in Honfleur, een schilderachtig dorpje beroemd om de mooie haven, aan de Normandische kust in Frankrijk. Op zijn vierde verhuisde zijn familie naar Parijs en keerde hij niet meer naar de kust terug. Hij stierf uiteindelijk in Arcueil, een voorstad van de metropool, waarna zijn vrienden ontdekten dat hij zo mogelijk nog excentrieker was dan ze hadden vermoed: in zijn daarvoor nooit betreden werkkamer vonden ze talloze ongebruikte paraplu's, tekeningen van zijn hand van middeleeuwse gebouwen, meerdere piano's onder het stof (Satie componeerde blijkbaar nooit met een piano), zijn pakken die voor het grootste deel uit fluweel waren gemaakt (Satie stond tijdens een periode bekend als de Velvet Gentleman) en, op de raarste plekken verstopt, een aantal bijzonder vreemde composities (waaronder Vexations).

Vandaag hoorde ik dat zijn geboortehuis in Honfleur is omgebouwd tot een bijzonder museum, waarin zowel de excentriciteiten van de componist als de surrealistische stijl waarin zijn muziek geschreven is overdadig naar voren komen (hij was overigens ook bedreven als schilder van werken die in de laatstgenoemde stroming kunnen worden ingedeeld). Bezoekers krijgen een infrarood gestuurde helm op waarmee ze zijn muziek kunnen horen en lopen door een, als je de kritieken mag geloven, goed doordacht museum met een heel typische sfeer. Je loopt langs een reusachtige vliegende peer, ziet zwevende maatpakken en verzonken stoelen en vindt aan het einde van de wandeling een volledig witte kamer met een vleugel in dezelfde kleur, die uit zichzelf werk van Satie speelt.

Hier een filmpje waarin een goed deel van het museum wordt getoond (begint als homevideo, na 2 minuten wordt het interessant).

Neue Nationalgalerie

Bovenstaande foto's maakte ik afgelopen zondag in Berlijn van de Neue Nationalgalerie, waar een tentoonstelling over de surrealisten te vinden was. Prachtig gebouw dat het laatste ontwerp was van Ludwig Mies van der Rohe, net als Moholy-Nagy aangesloten bij de Bauhausopleiding, waar hij directeur van de afdeling architectuur was. Mies van der Rohe ontwierp de grote zaal op de begane grond (zo'n 100 meter in het vierkant, te zien op de tweede foto) op zo'n manier dat het licht van buiten weerkaatst wordt door de vloer. De ruimte waar de collectie te bezichtigen is ligt hieronder en van daaruit kun je ook de aanliggende beeldentuin betreden. Het was het eerste gebouw dat werd gebouwd in het kader van de aanleg van het Kulturforum, in de buurt van Potsdamer Platz.

Mies van der Rohes Europese gebouwen (ook hij emigreerde vanwege de politieke ontwikkelingen in Duitsland naar Amerika) werden voor het grootste deel niet gebouwd. Vaak ging het net zoals in de Nationalgalerie om grote ruimtes met wanden van glas. Dit gebouw zou hij nog hebben kunnen zien: 1 jaar voor zijn dood in 1969 kwam het af. Zijn Amerikaanse ontwerpen waren wat dit betreft succesvoller in de zin dat ze sneller werden uitgevoerd - hij ontwierp onder andere wolkenkrabbers die nu als een prototype van hun soort gezien kunnen worden.

Il Girasole

Italiaans voor zonnebloem, maar het is ook de naam van een surrealistisch aandoend huis in de buurt van Verona. Het staat op een heuvel en bestaat uit een toren met twee zijstukken op een rond terras. Het was de woning van ingenieur Angelo Invernizzi, die in 1931 besloot om een huis te maken dat net als ongeopende zonnebloemen met de zon meedraait.

Het grootste deel van de woning bevindt zich in het binnenste van de rots: de toren huisvest een spiraaltrap die door de ruiten bovenin belicht wordt. Het hart van de toren is een open lift die je ook kunt gebruiken om bovenin te komen. In het roterende deel is 1 arm de woon- en eetkamer en de andere een muziekzaal; in het midden zitten de slaapvertrekken en de studeerkamer. Inwonenden hebben volledige controle over de beweging: middels een controlepaneel kan het huis worden stopgezet of de andere kant op worden gedraaid.

Na de dood van Invernizzi werd het niet meer bewoond en dreigt het op deze manier in verval te raken. Maar er is hoop: er zijn plannen om van het huis een centrum voor onderzoek naar alternatieve energiebronnen te maken - goed zo, voor zonnecellen moet toch in ieder geval een goede plek te vinden zijn.

Van Nelle-fabriek

Gisteren bezochten we in het kader van de Dag van de Architectuur met een bootje de Van Nelle-fabriek in Rotterdam. Een van de eerste gebouwen in Nederland met een betonnen fundering en een hoogtepunt van architectonisch functionalisme: de schoonheid in de vorm van het gebouw wordt bepaald door zijn functie.

Dat laatste werd duidelijk door de interne structuur: koffie, thee en tabak werden door de werknemers in horizontale richting van de ene naar de andere zijde van het gebouw verwerkt, aan- en afvoer van de grond- en eindproducten gebeurde in verticale richting, via liftschachten. Luchtbruggen (zie foto) dienden tevens voor transport van de goederen en waren eigenlijk niet bedoeld om doorheen te lopen. Het modernisme (in de architectuur veel gekenmerkt door beton, glas en staal) en de doelstellingen daarvan (licht en ruimte) kwamen mooi naar voren door de transparantie van het gebouw: door verticale ramen valt het licht door het hele gebouw heen en kun je dwars door het gebouw heen kijken. Ook bijzonder zijn de gebruikte paddenstoelzuilen waar het bovenliggende gewicht beter over kan worden verdeeld.

Het personeel ging in een dubbelhelix-trappenhuis naar boven: mannen en vrouwen liepen gescheiden omhoog en konden elkaar wel een hand geven maar niet zoenen (althans, dat was het idee). Daarna werden ze door opzichters streng in de gaten gehouden: ook op de wc was je niet veilig.

Blur Building

Voor de nationale expositie in Zwitserland, 2002, werd voor op Lac de Neuchâtel een paviljoen ontworpen dat non-stop in nevelen was gehuld. Architecten Diller & Scofidio ontwierpen een discusvormige constructie van zo'n 100 meter in diameter, waaronder zo'n 30.000 pompen geplaatst werden die een kunstmatige mistwolk rond het gebouw creëerden. Computers hielden rekening met het klimaat en regelden de mate waarin de mist gemaakt werd. Bezoekers konden er over een brug heen wandelen, in de mist verdwijnen, en zo op een binnenplaats uitkomen waar je het geruis van de pompen hoorde en voor de rest niets zag, afgezien van schimmen van de mensen om je heen. Het gebouw moest “formless, massless, colorless, weightless, odorless, scaleless, featureless, meaningless” worden. De Zwitserse pers beschreef het als “a crazy, idiosyncratic thing! How deliciously without purpose!”. De status van een brok leegte heeft het nu definitief bereikt: het is er niet meer.

Hier een mooie weergave van hoe het moet zijn geweest.

Joods Museum

En iedereen was lovend over het Jüdisches Museum, dus daar moesten we ook heen. Een gebouw in een bliksemschichtvorm dat je via een ondergrondse tunnel betreedt, vol met prachtige visuele vondsten aan de binnenkant. Om daadwerkelijk iets over 2000 jaar jodendom te weten te komen moet je eerst de wil tonen: de tentoonstelling begint op de bovenste verdieping, voor het niet-invalide publiek bereikbaar via een forse trap die feitelijk op een blinde muur uitkomt.

Erg genoeg werden we allebei te veel afgeleid door de vorm en opbouw van het alles om ook nog iets over de inhoud te kunnen zeggen. Die moeten in de ruimten waar geen tentoonstelling is door architect Daniel Libeskind dan ook zo zijn ingevuld dat daardoor eigenlijk automatisch al bespiegeling over Jodenvervolging en antisemitisme plaatsvindt. Hoe dan ook kwam ook de muziek er weer tussendoor: bij het gedeelte met muziek van Joodse componisten was zowaar een lied van Mahler te horen, door hem zelf (!) gespeeld op een pianorol - typisch, als je bedenkt dat hij nu juist het jodendom afzwoer en zich tot het katholicisme bekeerde.

Indrukwekkend was met name de Holocaust-toren: wanneer je binnenkomt valt de deur achter je dicht - zij het niet (meer?) met een klap, zoals men me vertelde - en sta je in een hoge, donkere ruimte. Boven je een ladder waar je niet bij kunt en die naar de vrijheid lijkt te gaan, en helemaal bovenin een streep licht. Eigenlijk moeten ze iets zien te bedenken om helemaal in je eentje in die toren te kunnen staan, zonder de rest van de bezoekers. Een bordje? Een mannetje? Een slagboom?

Claude Nicolas Ledoux (1736 - 1806)

Ledoux was een architect wiens meest uitzonderlijke ideeën veel overeenkomsten hadden met die van Boullée, die ik eerder noemde: opnieuw van die grandioze, statige, en niet altijd eenvoudig uit te voeren bouwwerken. Voor een groot deel beïnvloed door Rousseau zag hij de architect als de meester der maatschappij: de gebouwen die de architect ontwierp vormden het centrum daarvan.

Zijn bekendste werk is een project dat hij zich voorstelde als een ideale, zichzelf onderhoudende stad. Hij kreeg de opdracht om de gebouwen te ontwerpen bij de zoutwinningsplaats in Arc-et-Senans, bij het bos Chaux. Zoals dat dan blijkbaar altijd bij hem moest gaan blies hij dit project flink op en kwam hij met een voorstel dat vanwege de hoge kosten niet in de vorm die hij zich voorstelde werd uitgevoerd en vanwege de Franse revolutie slechts half afkwam. Overigens staat het in z'n huidige vorm wel gewoon op de Werelderfgoedlijst.

In de versie die hij voor ogen had stelde het een utopische stad voor waarin elk gebouw een aspect van een mensenleven ondersteunde. Zo stelde hij zich een gebouw voor waarin mensen geschillen konden uitpraten zonder dat daar een rechter voor nodig was (het gebouw werd op deze manier zélf de rechter), een door Boullée geïnspireerde, ondergrondse en daardoor duistere begraafplaats en een gebouw waarin jonge mensen sexuele voorlichting ontvingen en aangezet, geprikkeld werden tot het hebben van geslachtsgemeenschap. Bekijk de structuur (onderstaande afbeelding) en het zal duidelijk zijn dat de vorm de functie enigszins verraadt.

De wolkenkrabber van Archangelsk

In de allereerste havenstad van Rusland wordt het zicht bepaald door het grootste huis ter wereld dat geheel van hout is gemaakt. Nikolai Sutyagin was na zijn reis door Noorwegen en Japan niet meer tevreden over zijn woning: die ruimte op het dak kon veel beter worden besteed. Het gebouw is nu 13 verdiepingen hoog, in totaal een kleine 50 meter. De maker werkt er sinds 1992 aan, samen met zijn familie, maar moest in de tussentijd wel een paar jaar de gevangenis in vanwege zijn betrokkenheid bij de georganiseerde misdaad. In de tussentijd vindt de bevolking het gebouw maar niets: het wordt bijzonder lelijk gevonden en bovendien vormt het een groot brandgevaar.

Als je het wél mooi vindt en het nog wilt zien: ga vandaag. Morgen wordt het gesloopt.

Palais Idéal

In de streek Drôme in Zuid-Frankrijk staat een beroemd gebouw dat in z'n geheel door een man in z'n eentje is gebouwd. De postbode Ferdinand Cheval zou een keer tijdens zijn route over een steen zijn gestruikeld, waarna hij de inspiratie had om een Palais Idéal te bouwen. Hij kocht een lapje grond en maakte het paleis van zijn verbeelding, gebouwd van stenen die hij met de kruiwagen verzamelde en in alle vrije tijd die hij had (ook vaak 's nachts) bij elkaar voegde met cement - voor een periode van 33 jaar. Het is een grote mengeling van stijlen geworden: de vier muren zijn elk op een andere manier vormgegeven, inclusief druipsteen en hindoeïstische patronen. Op de gevels bracht hij spreuken aan die hij in een klein schriftje optekende: 'Eenvoud van lichaam maakt de geest deugdzaam', 'Een mens die sterft is een ster die ondergaat en nog stralender opkomt aan een andere hemel' en ook ergens de betiteling 'Het werk van één enkel mens'. Er is ook een mooi radio-/hoorspel gemaakt over Cheval en zijn paleis, door Bente Hamel en muzikant Spinvis.

Het Diorama van Daguerre

Daguerre was samen met Niépce een van de uitvinders van de fotografie. Hij deed daarnaast aan architectuur en theaterontwerp (o.a. voor de opera van Parijs) en met name dat laatste kwam terug in zijn andere grote succes. Hij besloot op zeker punt met zijn collega Charles Marie Bouton een diorama op te richten: een voorstelling waarbij het publiek een op dun linnen aangebracht, reusachtig schilderij (22x14 m) kon bekijken, waar scènes op werden gespeeld door ze van de achterkant met gekleurde glazen panelen te belichten. Het ging over landschappen, kerkinterieuren en vulkanen. Door heel ingenieus lichtwerk te benutten kon Daguerre naast zeer overtuigende mistbanken en zonsondergangen ook bewegende elementen toevoegen zoals water en dieren. Door dit heel subtiel te doen dachten mensen vaak dat het de werkelijkheid was die ze zagen, een fantastische ervaring in een tijd waar nog geen film was. Na een kwartier draaide de tribune en werd een andere scène gespeeld. Diorama's zijn in de loop van de tijd uitgebreid met steeds meer rekwisieten en uiteindelijk kregen ze de vorm zoals je ze vaak in musea ziet, bijvoorbeeld met poppen, lichteffecten en geluid een situatie uit een loopgraaf in de Eerste Wereldoorlog. Het diorama van Daguerre was dus echter puur op licht gebaseerd. Het was ongelooflijk populair en er kwamen er ook onder licentie van hun uitvinder op talloze plaatsen in Engeland.

Étienne-Louis Boullée (1728 - 1799)

Boullée was een invloedrijk neoclassicistisch architect uit Parijs. Hij was een getalenteerd tekenaar en schilder en meende dat je met die bezigheden moest beginnen, wil je een succesvol bouwmeester worden. De vorm van een gebouw moest volgens hem de functie uitbeelden: een bol voor het perfecte, het universele, een rechthoek voor stabiliteit. Zijn meest spectaculaire ontwerpen zijn opgeblazen geometrische vormen met heel weinig details - en sommigen zijn door hun grootte vrijwel onmogelijk te verwezenlijken.

Eén van de werken van zijn hand is een monument voor Newton, een wetenschapper die Boullée zeer bewonderde: 'Esprit sublime! Génie vaste et profond! Etre devin! O Newton!'. Het gebouw is bedoeld als cenotaaf: letterlijk een 'leeg graf', waarbij het stoffelijk overschot van de overledene ergens anders ligt of spoorloos is. Het gebouw heeft de vorm van een werkelijk gigantische bol met gaatjes erin, waardoor het licht naar binnen komt en je zo de sterrenhemel, het universum kunt zien wanneer je binnenin de bol staat. Om de grootte van dit gebouw aan te geven: die rijen kegeltjes links en rechts, dat zijn bomen. De bol zou een diameter van 150 meter moeten hebben.

Panopticons

Het woord 'panopticon' wordt meestal gebruikt voor een type gevangenis die de bewakers in staat stelt al hun gevangenen in de gaten te houden, zonder dat de gevangenen kunnen zeggen of ze dat ook daadwerkelijk doen. Het idee voor zo'n gebouw kreeg de filosoof Jeremy Bentham en het is doorgevoerd in gevangenissen over de hele wereld, zoals de koepelgevangenis in Haarlem. Voor een kunstproject in de Pennines in Engeland wordt hetzelfde woord gebruikt, maar dan niet wat betreft het kunnen overzien van gevangenen, maar van de omgeving. Op vier plaatsen zijn panopticons aangebracht in de periode 2003-2007.

Een eerste ('Colourfields', in Blackburn) maakte gebruik van een oude kanonbatterij die twee Russische kanonnen uit de Krimoorlog huisvestte. 'Atom', in Pendle, is een eivormige constructie, met gaten waardoorheen je het landschap kunt zien en met een reflecterende bol in het centrum. In Rossendale staat 'Halo': een stalen cirkelvormige roostercontructie, die 's nachts blauw oplicht en boven het landschap lijkt te zweven. De laatste in Burnley, 'Singing Ringing Tree', werd unaniem verkozen tot winnend voorstel: een buizenconstructie in de vorm van een boom, die een prachtig onheilspellend geluid maakt wanneer de wind er langs stroomt.

En dat klinkt zo.

De site van de Panopticons.

Royal Pavilion

In Brighton zag ik het Royal Pavilion, dat van oorsprong als boerderij door George IV werd betrokken om dicht bij zowel de zee als z'n liefje Maria Fitzherbert te zijn. Apart gebouw, dat z'n eigen invulling geeft aan de vergane glorie die in Brighton alomtegenwoordig is. Henry Holland maakte van de boerderij een zeepaviljoen, dat door Regency-architect John Nash werd uitgebreid en in Indische stijl werd gebracht met pagodes en minaretten, waarbij een gietijzeren frame werd aangebracht. En de binnenkant is Chinees: slaapvertrekken en eetkamers met lotussen en draken. Er is ook een muziekkamer waar George Italiaanse opera's en Händel liet opvoeren.

Victoria vond het maar een raar gebouw. "The Pavilion is a strange, odd, Chinese looking place, both outside and inside. Most of the rooms are low, and I can only see a morsel of the sea, from one of my sitting room windows".